Bipolar Bozukluk

Bipolar bozukluk nedir? 

Duyguların uçlarda deneyimlenmesi nedeniyle iki uçlu bozukluk olarak da bilinen bipolar bozukluk, kişinin iki farklı duygu durumunu dönemsel veya anlık değişimlerle deneyimlediği bir sorundur. Kişi duygusal olarak yükseldiği aşırı aktivitelerde bulunduğu mani ve hipomani dönemini, çökkün hissettiği aktivitelerinin kısıtlandığı depresif dönemini veya bunları karma olarak deneyimlediği dönemleri yaşar.¹  

Dönemsel veya ani duygu durum değişimleri kişinin olumsuz sonuçlarla karşılaşmasına neden olabilir. Kişinin; uyku düzeni bozulabilir, aksiyon almasını ve aktivitelerini etkileyecek enerji düşümüne neden olabilir, gerçekçi düşünmesini etkileyebilir ve davranışlarını etkileyecek yanlış kararlar almasına neden olabilir. Tüm bunların sonucunda kişi bireysel, sosyal, akademik ve mesleki yaşam alanlarında sorunlarla ve sıkıntılarla karşılaşabilir. Bipolar bozukluk her yaşta görülebilir ancak yapılan çalışmalar bipolar bozukluğu olan kişilerin %70’inden fazlasının bozukluk özelliklerini 25 yaşından önce gösterdiklerini bulmuştur.^2,3  

Bipolar bozukluk belirtileri nelerdir? 

Bipolar bozuklukta gözlemlenen hipomani ile mani dönemlerinin ve depresif dönemin belirtileri ayrışmaktadır. Buna göre kişinin hipomani ve mani dönemlerinde deneyimleyebileceği belirtiler:4  

• Yükselmiş özgüven ve önemli biri olduğuna dair abartılı inanç  
• Hedefe yönelik aksiyon almada artış  
• Uyku ihtiyacının azalması ile birlikte az uyku  
• Konuşkanlığın artması  
• Birbiri ardına gelen ve tekrarlayan düşünce kalıpları  
• Artmış dikkat dağınıklığı  
• Tutarsız bedensel hareketler (Heyecan duygusunun veya endişeli düşüncelerin neden olduğu anlamlandırılamayan hareketler)  
• Sonucunu düşünmeden gösterilen pervasız davranışlar (Artmış; cinsel aktivite, para harcama, alkol ve madde kullanımı vb.)   

Hipomani ve mani dönemlerinde aynı belirtiler görülse de ikisi arasındaki temel fark hipomani döneminde belirtilerin daha hafif görülmesidir. Dolayısıyla bu dönemde görülen belirtiler kişinin yaşamını daha az etkiler.  

Bipolar bozukluğu olan kişinin depresif döneminde deneyimleyebileceği belirtiler;4  

• Çökkün his; günün çoğunluğunda üzgün hissetme  
• Daha önce yapılan aktivitelere karşı istek duymama ve onlardan zevk almama  
• İştahta azalma veya artma; kilo verme veya alma  
• Enerji kaybı ve yorgunluk  
• Değersizlik ve suçluluk düşünceleri  
• Konsantre olmakta zorlanma, dikkat kaybı ve kararsızlık  
• Tekrarlayan ölüm düşünceleri veya intihar girişimleri   

Kişinin hipomani, mani ve depresif dönemleri belli olaylar ve durumlar tarafından da tetiklenebilir. Bazı ilaçların kullanımı, alkol ve madde kullanımı, travmatik olaylara maruz kalmak veya birtakım tıbbi durumlar kişide bipolar bozukluk dönemlerinin ortaya çıkmasında rol oynayabilir.  

Bipolar bozukluk nasıl sürer ? 

Bipolar bozukluğun neden olduğu sorunların ve sıkıntıların sürmesi kişinin deneyimlediği mani ve depresif dönemlerinde sergilediği davranışlarla ilintilidir. Kişi mani döneminde yükselen özgüvenle birlikte dürtüsel davranışlar sergiler. Kişi çok para harcayabilir, rastgele cinsel ilişkiye girebilir, yüksek risk taşıyan pervasız davranışlarda bulunabilir. Kişi bu davranışları sergilediğinde anlık olarak keyif alır, iyi hisseder ve/veya çevresi tarafından kabul ve onay alabilir. Ancak davranışlarının sonucunda kişi hayatının çeşitli alanlarında sorunlarla ve sıkıntılarla karşılaşır.  

Depresif dönemde de çökkün his, istek ve zevk kaybı kişinin davranışlarına yansır. Kişi kendini sosyal hayattan, sevdiği aktivitelerden, iş veya okul sorumluluklarını yerine getirmekten alıkoyar. Bu şekilde kişinin hayattan aldığı zevk de giderek azalır.  

Bipolar bozukluğun etkili tedavisi 

Bipolar bozukluk tedavi edilmediğinde kişinin yaşam kalitesini bozan zorlayıcı bir sorundur. Tedavide ilaç kullanımı, uzun yıllar boyunca yaygın tedavi yöntemi olarak kullanılsa da ilaç tedavisinin tek başına etki sağlamadığı ve sorunun tekrar etme oranını artırdığı 20. yüzyılın sonlarına doğru yapılan çalışmalarda ortaya konmuştur.^{5, 6} Bununla birlikte tek başına ilaç tedavisinin kişinin bireysel, sosyal, mesleki ve akademik alanlarda yaşadığı sorunlara ve sıkıntılara yönelik gelişim sağlamadığına yönelik bulgular da mevcuttur.⁷  

BDT yani açılımıyla Bilişsel Davranışçı Terapi, bipolar bozukluk tedavisinde etkili olduğu yapılan araştırmalarca gösterilen ve bu sorunun tedavisi için önerilen kanıta dayalı tedavi yaklaşımlarındandır.^8,9 Ayrıca bipolar bozukluk tanısına yönelik BDT tedavisi alan kişilerin yaşadıkları sorunlarla tekrar karşılaşma (nüks) oranlarının düşük olduğu bulunmuştur.¹⁰ BDT’nin davranışçı teknikleri kişinin depresif ve mani dönemlerinde sorunlarla karşılaşmasına neden olan davranışlara odaklanır. 

Bipolar bozukluk sorunu için BDT tedavisine başvuran kişinin depresif ve mani dönemlerinde sergilediği davranışları ve davranışların işlevini belirlemek önemlidir. Bunun için terapist danışanla iş birliği içinde sorunun nasıl sürdüğüne yönelik bir kavramsallaştırma (formülasyon) hazırlar. Bu noktada kavramsallaştırma dönemlere göre ayrıca ele alınır. Depresif dönemde kişinin sorunu sürdüren azalmış davranışlarına odaklanarak davranış etkinleştirme sağlanır. Bu sayede kişinin yaşadığı sorunlara ve sıkıntılara yönelik doğru baş etme stratejileri geliştirerek depresif kısır döngüden çıkması sağlanır. Mani döneminde kişinin sorunlarla ve sıkıntılarla karşılaşmasına neden olan dürtüsel davranışlarının önüne geçmesi hedeflenir. Kişinin dürtüsel davranışlarını kestiğinde ortaya çıkan duygulara ve düşüncelere karşı tolerans kazanması sağlanır. Bu sayede kişi mani döneminde karşılaştığı sorunlara karşı doğru baş etme stratejileri geliştirir.¹¹ 

Kaynaklar

1. Phillips, M. L., & Kupfer, D. J. (2013). Bipolar disorder diagnosis: challenges and future directions. The Lancet, 381(9878), 1663-1671.  
2. Nowrouzi, B., McIntyre, R. S., MacQueen, G., Kennedy, S. H., Kennedy, J. L., Ravindran, A., ... & De Luca, V. (2016). Admixture analysis of age at onset in first episode bipolar disorder. Journal of affective disorders, 201, 88-94.  
3. Moreno, C., Laje, G., Blanco, C., Jiang, H., Schmidt, A. B., & Olfson, M. (2007). National trends in the outpatient diagnosis and treatment of bipolar disorder in youth. Archives of general psychiatry, 64(9), 1032-1039.  
4. American Psychiatric Association, (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.  
5. Prien, R. F., Himmelhoch, J. M., & Kupfer, D. J. (1988). Treatment of mixed mania. Journal of affective disorders, 15(1), 9-15.  
6. Yatham, L. N., Kusumakar, V., Parikh, S. V., Haslam, D. R. S., Matte, R., Sharma, V., & Kennedy, S. (1997). Bipolar depression: treatment options. Canadian journal of psychiatry, 42(2), 87S.  
7. Coryell, W., Scheftner, W., Keller, M., Endicott, J., Maser, J., & Klerman, G. L. (1993). The enduring psychosocial consequences of mania and depression. The American journal of psychiatry.  
8. Jauhar, S., McKenna, P. J., & Laws, K. R. (2016). NICE guidance on psychological treatments for bipolar disorder: searching for the evidence. The Lancet Psychiatry, 3(4), 386-388.  
9. Chiang, K. J., Tsai, J. C., Liu, D., Lin, C. H., Chiu, H. L., & Chou, K. R. (2017). Efficacy of cognitive-behavioral therapy in patients with bipolar disorder: A meta-analysis of randomized controlled trials. PloS one, 12(5), e0176849.  
10. Szentagotai, A., & David, D. (2009). The efficacy of cognitive-behavioral therapy in bipolar disorder: a quantitative meta-analysis. The Journal of clinical psychiatry, 70(1), 5997.  
11. Şalcıoğlu, E. (2022). Bilişsel ve davranışçı terapilerde vaka formülasyonu ve terapi planlama: Klinik davranış analizi yaklaşımı. Nobel Akademik Yayıncılık.