Pornografi Bağımlılığı

Pornografi bağımlılığı nedir?

Pornografi bağımlılığı, kişinin pornografi izlemek veya pornografik içeriğe sahip yayınları okumak gibi kendisine cinsel haz veren davranışları, hayatını olumsuz etkileyecek şekilde veya sıklıkta sergilediği bir tür davranış bağımlılığıdır.^1,2

Pornografi bağımlılığının belirtileri ve etkileri

Pornografi bağımlılığı; günlük yaşantı, sosyal ilişkiler, çalışma hayatı gibi kişinin günlük yaşantısının çeşitli alanlarını olumsuz etkiler. Bu durum kişinin psikolojik ve sosyal sorunlar yaşamasına neden olarak genel hayat kalitesini düşürebilir.

Psikolojik etkiler

• Depresyon ve anksiyete: Pornografi bağımlılığı, kişinin pornografi izleme davranışı üzerindeki kontrolünü kaybetmesi sonucunda suçluluk ve utanç gibi duyguları hissetmesine neden olur. Porno izleme davranışı üzerindeki kontrolün azalmasıyla birlikte kişide depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar görülebilir.³
• Düşük benlik algısı: Kişinin sürekli şekilde pornografik içeriğe maruz kalması benlik algısı ve öz güveni üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.³
• Bağımlılık döngüsü: Diğer bağımlılık türlerinde de olduğu gibi pornografi bağımlılığı kişiyi kısır döngüye sokar.⁴ Pornografik içerik tüketmek kişiye kısa vadeli rahatlık verir ve haz duygusu yaşatır. Ancak sonrasında kişi, olumsuz duygularla baş başa kalır ve bu duygularla baş edebilmek için tekrar pornografik içeriğe yönelir.

Sosyal etkiler

• İlişki sorunları: Pornografi bağımlılığı, kişilerin romantik ve cinsel hayatlarına etki ederek ilişkilerine zarar verir. Partnerler arasında duygusal uzaklaşma, cinsel tatminsizlik ve güven kaybı gibi sorunların yaşanmasına neden olabilir.⁵
• İş ve akademik performans sorunları: Pornografik içeriği aşırı düzeyde tüketmek kişinin iş ve akademik performansına zarar verir. Zamanla kişi dikkati toplamada güçlük çeker, motivasyon düşüklüğü yaşar ve zamanını yönetmekte sorun yaşar.⁶
• Sosyal izolasyon: Pornografi bağımlılığı, kişinin zamanla aile ve arkadaş ilişkilerini ihmal etmesine neden olur. Zamanla ilişkilerini ihmal eden kişi, sosyal çevresinden koparak yalnızlaşır.⁷

Pornografi bağımlılığının belirtileri ve semptomlar

Pornografi bağımlılığının tanımlanması ve teşhis edilmesi için çeşitli belirti ve semptomlar değerlendirilir. Bu doğrultuda uzmanlar kontrol kaybı ve aşırı zaman harcama gibi davranışsal belirtileri değerlendirir. Aynı zamanda uzmanlar suçluluk, utanç ve duygusal donukluk gibi psikolojik belirtileri ve yorgunluk, uykusuzluk gibi fiziksel belirtileri ve semptomları da ele alır. Böylece sorunun detaylı ve çok boyutlu değerlendirmesi tamamlanır. Pornografi bağımlılığının yaygın belirti ve semptomları şunlardır;^1,2

• Davranışsal belirtiler
• Aşırı zaman harcama: Kişi günlük hayatın getirdiği yaşam aktivitelerini ihmal ederek pornografik içerik tüketimine zaman ayırır.
• Kontrol kaybı: Kişi pornografik içerik tüketimini durdurmada güçlük çeker, tüketim davranışı üzerinde kontrol kaybı yaşar.
• Giderek artan kullanım: Kişi zamanla izlediği pornografik içerikten eskisi kadar tatmin olmaz. Tatmin olabilmek için daha fazla içerik izler ve aşırı içeriklere yönelir.
• Olumsuz sonuçlara rağmen devam etme: Kişi deneyimlediği fiziksel, duygusal ve sosyal sorunlara rağmen pornografi izlemeyi durdurmaz, pornografi izleme davranışını sürdürür.
• Psikolojik belirtiler
• Suçluluk ve utanç: Kişi pornografik içeriği tükettikten sonra yoğun suçluluk ve utanç duyguları deneyimler.
• Anksiyete ve depresyon: Pornografik içerik izleme davranışıyla ilişkili olarak kişide anksiyete ve depresyon belirtileri görülür.
• Duygusal uyuşukluk: Pornografik içeriğin artmış tüketimiyle birlikte kişinin gerçek hayattaki duygusal ve cinsel deneyimlerinden daha az zevk aldığı görülür.
• Fiziksel belirtiler
• Yorgunluk ve uykusuzluk: Artmış pornografi izleme davranışıyla kişi geç saatlere kadar pornografi izler. Kişinin uyku düzeninde bozulmalar gerçekleşir ve bu durum kronik yorgunluğa yol açabilir.
• Fiziksel sağlık problemleri: Pornografik içerik tüketmek için uzun süre ekran başında oturma sonucunda sırt ve boyun ağrıları gibi çeşitli fiziksel sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

Pornografi bağımlılığının nedenleri

Pornografi bağımlılığı, kişinin hayatını çeşitli yönlerden olumsuz olarak etkileyen komplike bir durumdur. Pornografi bağımlılığının gelişmesinde psikolojik, sosyal ve biyolojik faktörlerin önemli rolleri vardır.

• Psikolojik faktörler
• Depresyon ve anksiyete: Depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar yaşayan kişiler, daha iyi hissetmek ve rahatlamak için pornografi izlemeyi bir kaçış yolu olarak görebilir. Bu kaçışın giderek artmasıyla kişi uzun vadede kendisine zarar veren bir baş etme mekanizması geliştirmiş olur.³
• Düşük benlik saygısı: Düşük benlik saygısına sahip kişiler, pornografik içerik tüketimiyle kısa vadeli tatmin ve iyi hissetme arayışına girebilirler. Bu arayış ilerleyen süreçte kendilik değerini arttırmak için olumsuz bir yol olarak kullanılabilir.³
• Stresle başa çıkma yöntemleri: Yüksek düzey stres deneyimleyen kişiler, rahatlamak ve stresten kaçmak için pornografiye yönelebilirler.⁸ Kısa vadede geçici bir çözüm olarak kullanılan bu davranış, uzun vadede bağımlılık yaratır.
• Sosyal faktörler
• Erişim kolaylığı: Teknolojinin gelişmesiyle birlikte internet ve dijital medya aracılığıyla pornografik içeriklere erişim kolaylaşmıştır. Pornografik içeriğe erişimin kolaylaşması çeşitli yaş gruplarının pornografi tüketimini artırarak bağımlılığın gelişmesine neden olabilir.⁹
• Toplumsal ve kültürel normlar: Çeşitli toplumlarda cinselliğin kısıtlanması, tabulaşması veya aşırılaştırılması kişilerin pornografik içerik tüketimine yönelmesine neden olabilir.¹⁰ Böylece pornografik içerik tüketiminin normalleştirildiği ve kabul gördüğü yerlerde de bu içeriğin tüketimi artabilir.
• Sosyal izolasyon: Sosyal ortamlardan ve ilişkilerden uzak, izole olmuş kişiler, duygusal boşluklarını doldurmak için pornografik içerik tüketimine yönelebilir. Sosyal destek eksikliği kişilerin bağımlı olma riskini artırır.⁷
• Biyolojik faktörler
• Nörolojik yapılar: Pornografik içerik tüketimi, beyindeki dopaminin salgılanmasını tetikler. Dopamin, ödül ve haz duygularını etkiler. Sürekli şekilde dopaminin salgılanması bağımlılığın oluşmasında önemli rol oynar ve kişiyi daha fazla pornografik içeriğe yönelmeye teşvik eder.^4,11
• Genetik yatkınlık: Ailesinde bağımlılık öyküsü olan kişiler, pornografi bağımlılığı gibi çeşitli bağımlılıklara karşı eğilim gösterebilirler.¹²

Pornografi bağımlılığının yaygınlığı

Toplum ve kültür çalışmalarına bakıldığında batı kültüründe cinselliğin tabu olmaması, açık şekilde konuşulması pornografiyi daha erişilebilir kılar.¹⁰ Bu durum batı ülkelerindeki pornografi kullanımının, asya ve orta doğu ülkelerine göre daha yaygın olmasına neden olur. İnternete kolay erişimi olan ve dijital okuryazarlık düzeylerine bağlı olarak eğitim seviyesi yüksek kişilerin pornografi kullanımı daha yaygın olabilir. Aynı durum sosyo-ekonomik düzey için de geçerli olabilir. Sosyo-ekonomik düzeyi yüksek kişilerin elektronik cihazlara ve internet erişimine sahip olmaları, pornografik içerik tüketimini daha yaygın hale getirebilir.⁹

Pornografi bağımlılığının bireysel ve sosyal etkileri

Pornografi bağımlılığı, kişilerde psikolojik ve fiziksel sağlık gibi bireysel düzeyde; iş-akademik performans ve ilişkiler gibi sosyal düzeyde kendini gösterir.

• Bireysel düzeyde etkiler
• Psikolojik sağlık: Pornografik içerik tüketimi sonrası deneyimlenen suçluluk ve utanç duyguları kişinin depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar yaşamasına neden olabilir.³ Pornografi tüketimiyle beyindeki dopamin salınımı tetiklenir ve bu durum kısa vadede haz verirken uzun vadede bağımlılığa yol açar.^4,11 Kişinin giderek daha fazla pornografiye ihtiyaç duymasına neden olur ve kişiyi bağımlılık döngüsüne sokar. Bu döngü psikolojik sorunların kötüleşmesine etki eder.
• Fiziksel sağlık: Pornografik içerik tüketmek için uykunun ertelenmesi, genel uyku düzeninin bozulmasına ve kronik yorgunluğun ortaya çıkmasına neden olabilir. Uyku eksikliği, kişinin fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkiler.13 Ekran karşısında geçirilen uzun saatler, sırt ve boyun ağrıları gibi fiziksel sorunlara neden olur.¹⁴ Ayrıca hareketsiz ve sağlıksız yaşam tarzının alışkanlığa dönüşmesine neden olabilir.
• Sosyal düzeyde etkiler
• İlişkiler: Bağımlı kişiler, partnerleriyle olan duygusal ve cinsel birlikteliklerinde sorunlar yaşayabilir. Bu durum sonucunda partnerler arasında güvensizlik, tatminsizlik ve duygusal uzaklaşma görülür. Aynı zamanda bağımlı kişinin aile içindeki rollerini ve sorumluluklarını ihmal etmesi, aile içi tartışmalara ve ilişkilerin olumsuz etkilenmesine yol açar.⁵
• İş ve akademik performans
• Verimlilik ve itibar: Gün içerisinde pornografinin zihni meşgul etmesi sonucu, kişinin iş yaşamı ve akademik performansları olumsuz etkilenir.⁶ Dikkat dağınıklığı ve motivasyon eksikliği kişinin zaman yönetimini olumsuz etkileyerek verimliliğinin düşmesine neden olur. Bu durum, kişinin iş yaşamındaki ve akademik hayatındaki itibarının zedelenmesine yol açabilir ve kişinin bu alanlardaki hedeflerine ulaşmasını zorlaştırır.

Pornografi bağımlılığı için tanı kriterleri

Uzmanlar psikolojik sorunları değerlendirmek ve tanımlamak için belirli kriterler kullanırlar. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) yayınladığı DSM-5 el kitabında pornografi bağımlılığı, bağımsız bir bozukluk olarak yer almamaktadır. Bu nedenle uzmanlar genellikle DSM-5’te yer alan madde ve davranışsal bağımlılık kriterlerine dayanarak değerlendirme yapar. Pornografi bağımlılığı için kullanılabilecek kriterler;

1. Zamanın büyük kısmında pornografik içerik okuma/izleme,  
2. Sevgili veya eş ile cinsel birliktelik yaşamak yerine pornografik içerikleri tercih etme,  
3. Zorlayıcı duygular deneyimlediğinde pornografi ile rahatlama sağlama,  
4. Sosyal aktiviteleri pornografi için reddetme,  
5. Sorumluluklarını yerine getirmek yerine pornografiye yönelme,  
6. Pornografiye kolayca ulaşabilmek için internet olmayan yerlere gitmeme,  
7. Riskli cinsel aktivitelerde bulunma   

gibi, kişinin hayatını geri plana atıp, pornografiyi ön planda tuttuğu davranışları içerir.^1,15

Pornografi bağımlılığı için tedavi ve müdahale yöntemleri

Pornografi bağımlılığı oldukça karmaşık ve çok boyutlu bir sorundur. Dolayısıyla çeşitli şekillerde müdahale yöntemleri uygulanabilir. Bu müdahalelere psikoterapi, ilaç tedavisi ve destek grupları örnek gösterilebilir.

• Psikoterapi: Pornografi bağımlılığına müdahalede psikoterapi, en etkili yöntemler arasında yer alır. Psikoterapiyle bağımlılık döngüsünün kırılması amaçlanır. Aynı zamanda kişinin psikolojik sağlığı başta olmak üzere çeşitli alanlarda iyilik halinin ortaya çıkması hedeflenir. 
• Bilişsel ve Davranışçı Terapilerle (BDT) pornografi bağımlılığının etkili tedavisi: Bağımlılık sorunlarında etkili olduğu bilimsel araştırmalar tarafından desteklenen Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), pornografi bağımlılığı için en yaygın ve en etkili psikolojik tedavi yaklaşımıdır.¹⁶ BDT ile bağımlı davranışı ortaya çıkaran etkenler ve kişinin bu davranış sonucunda elde ettiği kazanımlar tespit edilir. Terapide amaç, kişinin bağımlılıkla ilişkili davranışlarını kesmektir. Başarılı bir tedavi sürecinden sonra, bağımlılık geliştirmiş kişinin kendi başına terapide kazandığı işlevsel davranışları sürdürebilmesi amaçlanır. Bu nedenle terapi sürecinde, kişinin bağımlı davranışları ortadan kaldırırken; aynı zamanda kişiye yaşadığı sıkıntılarla etkili şekilde baş etme becerileri de kazandırılır. Bununla beraber, kişinin zevk almak amacıyla sürekli pornografiye yönelmesinin önüne geçmek için keyif alabileceği diğer alanlar çeşitlendirilir. Böylece, pornografi bağımlılığında kalıcı bir iyileşme sağlanır ve bağımlılığın beraberinde gelen sıkıntılar ortadan kalkar.

İyileşme süreci

İyileşme sürecinde kişilerin bağımlılık döngüsünü anlamaları ve bu döngüyü kırmak için gerekli adımları atmaları hedeflenir. Bu süreçte kişinin sorununa ve ihtiyaçlarına yönelik kişiselleştirilmiş bir tedavi planı oluşturulur. Tedavi sürecinde ortaya çıkabilecek utanç ve suçluluk duygularıyla, olumsuz düşünce ve davranış kalıplarıyla çalışılır Bağımlı kişi bu süreçte pornografi izleme davranışını ortaya çıkaran durumları tanımaya başlar ve bunlarla etkili bir şekilde baş etmek için çeşitli beceriler kazanır. Kişinin dikkatini toplama ve etkili zaman yönetimi becerileri geliştikçe; iş yaşamında ve akademik hayatında yaşadığı sorunlar azalır. Bu süreçte romantik, arkadaşlık ve aile ilişkilerinin de ele alınması, kişinin hayattan aldığı keyfin artmasına yardımcı olur.

Pornografi bağımlılığını önlemek için stratejiler

Pornografi bağımlılığı, hem kişileri hem de toplumları etkileyen ciddi bir sorun olarak ele alınabilir. Bu bağımlılıkla baş etmek için eğitim ve farkındalık programları, aile eğitimi ve destek programları, yasal düzenlemeler ve teknolojik çözümler, stres ve anksiyete ile başa çıkma yöntemleri gibi çeşitli programlar ve bilgilendirmeler yapılabilir. Bu programlar ve bilgilendirmeler, pornografi bağımlılığının kişiler ve toplumlar üzerindeki olumsuz etkilerinin azalmasına katkı sağlayabilir.

Pornografi bağımlılığı üzerine yapılan araştırmalar ve çalışmalar

Pornografi bağımlılığı ile beyin yapıları arasındaki ilişkiler üzerine gerçekleştirmiş bir araştırmada pornografik içeriğin aşırı tüketilmesinin beyindeki gri madde hacminde azalmaya neden olduğu görülmüştür.¹⁷ Psikolojik sağlık üzerine yapılmış bir araştırmada ise pornografi bağımlılığı algısının, psikolojik sorunlarla ilişkili olduğu bulgulanmıştır.¹⁸ Başka bir araştırmada ise pornografik içerik tüketiminin partnerler arasında memnuniyetsizlik ve ayrılma riski ile ilişkili olduğu ortaya konmuştur.⁵ Alanyazındaki araştırmalara bakıldığında pornografi bağımlılığı; beyin yapısı, psikolojik ve sosyal iyi oluş üzerine önemli bilgiler vermektedir. Devam eden araştırmalar, bu bağımlılığın daha iyi anlaşılmasına katkı sağlarken aynı zamanda bağımlılığın etkili tedavisine yönelik de önemli katkılar sunmaya devam etmektedir.  

Toplumsal ve kültürel bağlamda pornografi bağımlılığı

Pornografik içerik tüketimi çeşitli kültürlere ve dini inançlara göre değişiklik gösterir. Toplumun cinselliğe bakış açısının, kişilerin pornografik bağımlılık geliştirmelerinde ve bu bağımlılığın yaygınlığı üzerinde bir etkisi olduğundan bahsedilebilir. Toplumun cinsel normları ve pornografinin kabulü, kişinin pornografik içerik tüketimini etkiler.¹⁰ Cinselliğin tabu olarak kabul edildiği kültürlerde ve dini inanca sahip kişilerde gizli içerik tüketimine yönelme görülebilir ve bu durum bağımlılığın oluşmasına neden olabilir.

Etik ve hukuki meseleler

Pornografi bağımlılığı üzerine çeşitli etik ve hukuki tartışmalar vardır. Bu tartışmalar; kişilik hakları, toplum normları ve yasalar çerçevesinde değerlendirilmektedir. Kişilerin özgür seçim yapma ve mahremiyet hakları nedeniyle pornografiye erişim konusunda tartışmalar mevcuttur. Bu doğrultuda çocukların ve gençlerin pornografik içeriğe erişerek psikolojik ve sosyal sorunlar geliştirme riskinin artma ihtimali tartışma konularından bir diğeridir. Tüm bu konular bireyin ve toplumun zarar görebilme ihtimali nedeniyle zarar ve fayda dengesi üzerinden tartışılmaktadır. Bu doğrultuda pornografik içeriğe erişim kontrolleri, yasaklar ve cezai yaptırımlar gibi çeşitli yasal düzenlemeler bulunmaktadır.

Pornografi bağımlılığıyla mücadele için kaynaklar ve destek hizmetleri

Pornografi bağımlılığıyla mücadele için çeşitli destek hizmetleri bulunmaktadır. Bu bağımlılıkla mücadele ederken; psikoterapi, destek grupları, online platformlar, ilaç tedavisi ve eğitim programları faydalanılabilecek çeşitli destek kaynaklarıdır. Bu destek kaynakları sayesinde hem bağımlılık oluşmasının önüne geçilebilir hem de bağımlı kişilerin iyilik halleri sağlanabilir.

Kaynaklar

1. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).   
2. Karim, R., & Chaudhri, P. (2012). Behavioral addictions: An overview. Journal of Psychoactive Drugs, 44(1), 5-17.
3. Marlatt, G. A., Baer, J. S., Donovan, D. M., & Kivlahan, D. R. (1988). Addictive behaviors: Etiology and treatment. Annual Review of Psychology, 39, 223–252
4. Love, T., Laier, C., Brand, M., Hatch, L., & Hajela, R. (2015). Neuroscience of internet pornography addiction: A review and update. Behavioral sciences, 5(3), 388-433.
5. Baumeister, A., Gehlenborg, J., Schuurmans, L., Moritz, S., & Briken, P. (2024). Reducing problematic pornography use with imaginal retraining–A randomized controlled trial. Journal of Behavioral Addictions (published online ahead of print 2024). https://doi.org/10.1556/2006.2024.00018
6. Duffy, A., Dawson, D. L., & Das Nair, R. (2016). Pornography addiction in adults: A systematic review of definitions and reported impact. The journal of sexual medicine, 13(5), 760-777.
7. Wang, Y., Zeng, Y. Relationship between loneliness and internet addiction: a meta-analysis. BMC Public Health 24, 858 (2024). https://doi.org/10.1186/s12889-024-18366-4
8. Grubbs, J. B., Stauner, N., Exline, J. J., Pargament, K. I., & Lindberg, M. J. (2015). Perceived addiction to Internet pornography and psychological distress: Examining relationships concurrently and over time. Psychology of Addictive Behaviors, 29(4), 1056.
9. Owens, E. W., Behun, R. J., Manning, J. C., & Reid, R. C. (2012). The impact of internet pornography on adolescents: A review of the research. Sexual Addiction & Compulsivity, 19(1-2), 99-122.
10. Crespo-Fernández, Eliecer, Taboos in speaking of sex and sexuality', in Keith Allan (ed.), The Oxford Handbook of Taboo Words and Language, Oxford Handbooks (2018; online edn, Oxford Academic, 11 Dec. 2018), https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198808190.013.3
11. Bostwick, J. Michael, & Bucci, Jeffrey A. (2008). Internet sex addiction treated with naltrexone. Mayo Clinic Proceedings, 83(2), 226–230. http://dx.doi.org/10.4065/ 83.2.226
12. Miner, M. H., Raymond, N., Mueller, B. A., Lloyd, M., & Lim, K. O. (2009). Preliminary investigation of the impulsive and neuroanatomical characteristics of compulsive sexual behavior. Psychiatry Research: Neuroimaging, 174(2), 146-151.
13. Önal, G. Ş., & Hisar, K. M. (2018). Üniversite öğrencilerinde uykusuzluk şiddeti ve depresyon semptomları ilişkisi ve depresyon tedavisinin uykusuzluk şiddetine etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 125-130.
14. Karakoç, M., & Keşim, D. A. (2023). Üniversite Öğrencilerinde Ekran Süresinin Boyun Hareketleri, Ağrı Düzeyi, Yaşam Kalitesi ve Duygu Durumu Üzerine Etkisi. Dicle Tıp Dergisi, 50(1), 102-109.
15. Sinković, M., Štulhofer, A., & Božić, J. (2012). Revisiting the association between pornography use and risky sexual behaviors: The role of early exposure to pornography and sexual sensation seeking. The Journal of Sex Research, 50(7), 633-641. 
16. Young, K. S. (2011). CBT-IA: The first treatment model for internet addiction. Journal of Cognitive Psychotherapy, 25(4), 304-312. 
17. Kühn, S., & Gallinat, J. (2014). Brain structure and functional connectivity associated with pornography consumption: The brain on porn. JAMA Psychiatry, 71(7), 827-834.
18. Grubbs, J. B., Stauner, N., Exline, J. J., Pargament, K. I., & Lindberg, M. J. (2015). Perceived addiction to Internet pornography and psychological distress: Examining relationships concurrently and over time. Psychology of Addictive Behaviors, 29(4), 1056.