Özgül fobi, belirli durumlardan, nesnelerden, yerlerden, canlılardan kişilerin yoğun ve sürekli bir şekilde korku duyması ve kaçınmasıdır. Korku, gerçek bir tehdit karşısında kişinin kendisini korumasını sağlayan doğal bir duygusal tepkidir. Fobi geliştiren kişiler genellikle belirgin bir tehdit içermeyen yer, nesne ve durumlar karşısında aşırı korku hissederler. Bu durumlarla karşılaşma beklentisiyle kaygı duyarlar ve bunlardan kaçınırlar. Kimi kişiler fobik uyaran karşısında korku yerine tiksinti hissedebilir. Bu korku ya da tiksinti ve kaçınma, kişinin yaşamının kısıtlanmasına ve aile, iş, ev, okul gibi alanlarda sorun yaşamasına neden olur.1,2
Özgül fobiler genel olarak 5 kategoride incelenir.3
Fobi geliştiren kişilerde aşağıdaki belirtiler görülür:1
Özgül fobinin sürmesini belirleyen en önemli faktör kişinin korktuğu şey ile karşı karşıya kaldığında sergilediği davranışlarıdır. Kişi, korktuklarından kaçınarak ‘’hemen rahatlamak’’ ister. Ancak kişi sadece o an için korkuyu atlatır ve uzun vadede hayatında bedeller ödemeye başlar. Korkuya tolerans azalır ve hızlıca rahatlama yolu olarak görülen kaçınma davranışı yaygınlaşarak korku hissedilebilecek farklı yer ve durumlarda da kendini göstermeye başlar. Örneğin kedilere yönelik fobi geliştiren biri kedilerin olduğu sokaklardan geçmekten, kedi besleyen arkadaşının evine gitmekten kaçındığında kısa vadede hissettiği korku azalsa da uzun vadede kişinin korkuya tahammülü azalır. Kedi ile temas edebileceği olası durumlarda daha yoğun korku hissetmeye başlar ve bunlardan kaçınmaya çalışır. Kaçınma davranışını benimsemiş kişiler, korkularına karşı daha etkili ve kalıcı baş etme stratejileri geliştiremez. Çözümlenmemiş bir sorun olarak kalan özgül fobiler kişilerin hayatını yönetmeye başlar.1,4
Özgül fobinin sürmesini belirleyen en önemli faktör kişinin korktuğu şey ile karşı karşıya kaldığında sergilediği davranışlarıdır. Kişi, korktuklarından kaçınarak ‘’hemen rahatlamak’’ ister. Bu şekilde kişi sadece o an için korkuyu azaltır, ancak uzun vadede hayatında bedeller ödemeye başlar. Korkuya tolerans azalır ve hızlıca rahatlama yolu olarak görülen kaçınma davranışı yaygınlaşarak korku hissedilebilecek farklı yer ve durumlarda da kendini göstermeye başlar. Örneğin, kedilere yönelik fobi geliştiren biri kedilerin olduğu sokaklardan geçmekten, kedi besleyen arkadaşının evine gitmekten kaçındığında kısa vadede hissettiği korku azalsa da uzun vadede kişinin korkuya toleransı azalır. Kedi ile temas edebileceği olası durumlarda daha yoğun korku hissetmeye başlar ve bunlardan kaçınmaya çalışır. Kaçınma davranışını benimsemiş kişiler, korkularına karşı daha etkili ve kalıcı baş etme stratejileri geliştiremez. Çözümlenmemiş bir sorun olarak kalan özgül fobiler, kişilerin hayatını yönetmeye başlar.1,6
Klinik görüşme ile özgül fobiler teşhis edilir. Klinik görüşme sırasında detaylı değerlendirme yapılarak kişinin yaşadığı sorun hakkında bilgi edinilir. Fobi yaratan durumun nasıl ortaya çıktığı, neden sürdüğü, bu sorunun kişinin yaşamını nasıl etkilediği hakkında detaylı bilgi alınır. Bunun yanı sıra, çeşitli değerlendirme araçlarından ve öz bildirim ölçeklerinden yararlanılabilir. Böylelikle kişiye özel uygun tedavi planı oluşturulur. Bu plan doğrultusunda kişi yaşadığı soruna yönelik işlevsel baş etme yöntemleri öğrenir ve yaşadığı sıkıntı azalarak yaşam kalitesi artar.
Özgül fobilerin tedavisinde kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Özgül fobi tedavisinde kullanılan yöntemlerden biri ilaç tedavisidir. Yapılan çalışmalara göre ilaç tedavisi, tek başına tedavi yöntemi olarak kullanıldığında uzun vadede etkili sonuç alınmamaktadır. Özgül fobi tedavisinde yapılan çok sayıda çalışmanın bulgularına göre BDT sosyal kaygı, panik bozukluk, agorafobi, yaygın anksiyete gibi birçok kaygı sorununun tedavisinde olduğu gibi özgül fobilerin tedavisinde de ilk sırada önerilen en etkili tedavi yaklaşımıdır.1,6,7,8,9,10 BDT ile tedavi sürecinde kişinin korkuya yönelik toleransının artması ve algıladığı tehditle ilgili daha doğru değerlendirmeler yapması hedeflenir. Bu amaçla kişinin fobi geliştirdiği durumlara, ortamlara, nesnelere ve canlılara özgü egzersizler planlanır. Egzersizlerde sanal gerçeklik uygulamalarından da yararlanılabilir. Bu sayede seans içerisinde ulaşılması güç durumlara yönelik egzersizler yapılabilir. Bu egzersizlerle kişinin önce korkuya yönelik toleransı artar, zamanla hissettiği korkunun yoğunluğu azalır. Aynı zamanda, zarar göreceğine dair düşüncelerinde olumlu yönde değişim olur ve rahatsız edici, yoğun fiziksel belirtiler de azalır. Tedavi sonucunda kişinin sorunun sürmesine neden olan kaçınma davranışlarının yerini etkili davranışlar alır. Kişinin sorunun sürmesine neden olan sistemi öğrenip davranış değişikliğini sürdürmesiyle, elde edilen kalıcı iyilik hali sürer.
Özgül fobiler, kişilerin sorun ve sıkıntı yaşamasına neden olarak, yaşamlarının çeşitli alanlarını olumsuz etkileyebilir.11,13
Özgül fobisi olan kişiler, korktukları nesne ve durumlardan kaçmak için günlük hayatlarını sınırlayabilirler. Örneğin, kedilere yönelik fobi geliştiren biri, kedilerin olduğu sokaklardan geçmemek için yolunu uzatabilir hatta dışarı çıkmayabilir.
Fobisi olan kişi, sosyal etkinliklere katılmakta sıkıntı yaşayabilir. Bu durum kişinin sosyal çevresinden uzaklaşmasına neden olabilir. Örneğin, kapalı alanlara yönelik fobi geliştiren biri arkadaşlarıyla restoranlara gitmekten kaçınabilir.
Özgül fobiler, diğer psikolojik (depresyon, anksiyete bozuklukları vb.) sorunların gelişmesine neden olabilir. Tedavi edilmediğinde kronikleşerek kişinin yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Bununla beraber kişinin öz güveninin azalmasına yol açabilir.
Özgül fobilere baş dönmesi, hızlı kalp atışı, terleme, mide bulantısı çeşitli fiziksel belirtiler eşlik edebilir. Bu belirtiler, kişinin günlük yaşamını sekteye uğratabilir.
Ekibimiz Prof. Dr. Ebru Şalcıoğlu’nun BDT Eğitimlerini tamamlamış, süpervizyonu altında klinik deneyim kazanmış, geliştirdiği model çerçevesinde çalışan klinik psikologlardan oluşmaktadır.
Prof. Dr.
Klinik Psikolog
Dr. Klinik Psikolog
Klinik Psikolog
Klinik Psikolog
Klinik Psikolog
Klinik Psikolog
Klinik Psikolog
Psikolog