Özgül Fobiler

Özgül fobi nedir? 

Özgül fobi, belirli durumlardan, nesnelerden, yerlerden, canlılardan kişilerin yoğun ve sürekli bir şekilde korku duyması ve kaçınmasıdır. Korku, gerçek bir tehdit karşısında kişinin kendisini korumasını sağlayan doğal bir duygusal tepkidir. Fobi geliştiren kişiler genellikle belirgin bir tehdit içermeyen yer, nesne ve durumlar karşısında aşırı korku hisseder, bu durumlarla karşılaşma beklentisi içinde kaygı hisseder ve bunlardan kaçınır. Kimi kişiler fobik uyaran karşısında korku yerine tiksinti hissedebilir. Bu korku ya da tiksinti ve kaçınma, kişinin yaşamını kısıtlamasına ve aile, iş, ev, okul gibi alanlarda sorun yaşamasına neden olur.^1,2 

Özgül fobi belirtileri nelerdir? 

  Fobi geliştiren kişilerde aşağıdaki belirtiler görülür:¹ 

• Özgül bir durum veya nesneye yönelik yoğun korku ve kaygı duyma  
• Fobi gelişen durum ve nesne karşısında yoğun fiziksel belirtilerin (ör. kalp çarpıntısı, terleme, titreme vb.) ortaya çıkması  
• Korkulan durumlarla ve nesnelerle karşılaşmamak için kaçınma davranışlarının sergilenmesi   

Özgül fobi türleri:  

Özgül fobiler genel olarak 5 kategoride incelenir.³  

• Hayvan fobileri: böcekler, sürüngenler, kedi, köpek, kuş, örümcek gibi hayvanlar  
• Doğal çevre fobileri: yüksek yerler, fırtına, su, şimşek, gök gürültüsü gibi doğal koşullar  
• Kan-iğne-yaralanma fobileri: kan görme, kan aldırma, iğne görme, iğne yaptırma, yara görme gibi durumlar   
• Durumsal fobiler: kapalı alanlarda bulunmak (tüneller, asansör, kalabalık yerler gibi), uçağa binmek, araba sürmek, toplu taşıma araçlarına binmek   
• Diğer fobiler: boğulma, kusma, bazı renkler, teknoloji, bazı sesler, soluğun kesilmesi gibi diğer tüm fobiler.   

Özgül fobi nasıl sürer?  

Özgül fobinin sürmesini belirleyen en önemli faktör kişinin korktuğu şey ile karşı karşıya kaldığında sergilediği davranışlarıdır. Kişi, korktuklarından kaçınarak ‘’hemen rahatlamak’’ ister. Ancak kişi sadece o an için korkuyu atlatır ve uzun vadede hayatında bedeller ödemeye başlar. Korkuya tolerans azalır ve hızlıca rahatlama yolu olarak görülen kaçınma davranışı yaygınlaşarak korku hissedilebilecek farklı yer ve durumlarda da kendini göstermeye başlar. Örneğin kedilere yönelik fobi geliştiren biri kedilerin olduğu sokaklardan geçmekten, kedi besleyen arkadaşının evine gitmekten kaçındığında kısa vadede hissettiği korku azalsa da uzun vadede kişinin korkuya tahammülü azalır. Kedi ile temas edebileceği olası durumlarda daha yoğun korku hissetmeye başlar ve bunlardan kaçınmaya çalışır. Kaçınma davranışını benimsemiş kişiler, korkularına karşı daha etkili ve kalıcı baş etme stratejileri geliştiremez. Çözümlenmemiş bir sorun olarak kalan özgül fobiler kişilerin hayatını yönetmeye başlar.^1,4 

Özgül fobinin etkili tedavisi 

Özgül fobi için etkili bir psikolojik tedaviye başvurmak istediğinizde en doğru adres Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)’dir. Yapılan çok sayıda çalışmanın bulgularına göre BDT sosyal kaygı, panik bozukluk, agorafobi, yaygın anksiyete gibi birçok kaygı sorununun tedavisinde olduğu gibi özgül fobilerin tedavisinde de ilk sırada önerilen en etkili tedavi yaklaşımıdır.^1,4,5,6,7,8  

BDT ile tedavi sürecinde kişinin korkuya yönelik toleransının artması ve algıladığı tehditle ilgili daha doğru değerlendirmeler yapması hedeflenir. Bu amaçla kişinin fobi geliştirdiği durumlara, ortamlara, nesnelere ve canlılara özgü egzersizler planlanır. Bu egzersizlerle kişinin önce korkuya yönelik toleransı artar, zamanla hissettiği korkunun yoğunluğu azalır. Aynı zamanda zarar göreceğine dair düşüncelerinde değişim olur ve rahatsız edici yoğun fiziksel belirtiler de azalır.  

Tedavi sonucunda kişinin sorunun sürmesine neden olan kaçınma davranışlarının yerini etkili davranışlar alır. Kişinin sorunun sürmesine neden olan sistemi öğrenip davranış değişikliğini sürdürmesiyle elde edilen kalıcı iyilik hali sürer.

Kaynaklar

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.   
2. Şalcıoğlu, E. (2018, 24 Eylül). Toplumda En Yaygın Korku Sorunu: Fobiler. https://datem.com.tr/blog/toplumda-en-yaygin-korku-sorunu-fobiler/  
3. Odgers, K., Kershaw, K. A., Li, S. H., & Graham, B. M. (2022). The relative efficacy and efficiency of single-and multi-session exposure therapies for specific phobia: A meta-analysis. Behaviour Research and Therapy, 159, 104203.  
4. Dibbets, P., & Schruers, K. (2022). An online spider game: Overcome your fear, exposure is near. Computers in Human Behavior Reports, 6, 100201  
5. Lemmens, A., Smeets, T., Beckers, T., & Dibbets, P. (2021). Avoiding at all costs? An exploration of avoidance costs in a novel Virtual Reality procedure. Learning and Motivation, 73, 101710.  
6. Mor, S., Botella, C., Campos, D., Carlbring, P., Tur, C., & Quero, S. (2022). An internet-based treatment for flying phobia using 360° images: A feasibility pilot study. Internet Interventions, 28, 100510.  
7. Wolitzky-Taylor, K. B., Horowitz, J. D., Powers, M. B., & Telch, M. J. (2008). Psychological approaches in the treatment of specific phobias: A meta-analysis. Clinical psychology review, 28(6), 1021-1037.  
8. National Institute for Health and Care Excellence (2011). Generalised anxiety disorder and panic disorder in adults: management: clinical guideline [CG113]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg113/evidence.