Duygudurum Bozuklukları

Duygudurum bozukluğu nedir? 

Duygudurum bozuklukları kişinin duygusal süreçlerini etkileyen, normallikten ciddi derecede sapmaların yaşandığı psikolojik bir bozukluktur. Duygudurum bozuklukları, kişinin uzun süre aşırı üzüntü ve neşeyi bir arada ya da ayrı ayrı hissettiği, duygusal dengede istikrarsızlıkların yaşanmasıdır. Duygusal aşırılıkların, enerji seviyesindeki değişimlerin ve düşünce süreçlerindeki etkilenmelerin, kişinin işlevselliğini etkilemesiyle kendini gösterir. Bu bozukluklar genellikle kişinin bireysel deneyimlerini, günlük yaşamını, iş/okul ve sosyal/aile içi ilişkilerini olumsuz yönde etkiler.

Duygudurum bozukluğu, duygusal sorunları ifade eden yelpaze bir terimdir. Depresyon (majör depresyon, distimi) ve bipolar bozukluk (bipolar I, bipolar II, siklotimi) gibi çeşitli alt türleri bulunmaktadır.

Duygudurum bozukluğu belirtileri nelerdir?

Duygudurum bozukluğu belirtileri ve semptomları, alt türlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak duygudurum bozukluğunun karakteristik belirtileri depresyon ve bipolar bozukluk belirtileri olarak ikiye ayrılır.

Depresyon Belirtileri: Depresyon duygusal belirtilere ek olarak; davranışsal, bilişsel ve fiziksel belirtileri de içeren çok boyutlu bir sorundur. Bu belirtiler:1

Bipolar Bozukluk Belirtileri: Bipolar bozukluğun depresif belirtilere ek olarak gözlemlenen hipomani ve mani dönemleri, depresyon belirtilerinden ayrışan özelliğidir.1

Duygudurum bozukluğu nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?

Duygudurum bozukluklarının gelişmesinde genetik, çevresel ve biyolojik risk faktörleri önemli rol oynar.

  1. Genetik Faktörler: Aile öyküsünde duygudurum bozuklukları olan kişilerin, bu tür bozuklukları deneyimleme ihtimali daha yüksektir.6
  2. Biyolojik Faktörler: Beyindeki kimyasal değişimler duygudurum bozukluklarının gelişiminde etkili olabilir. Serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerde yaşanan değişimler depresyon ve bipolar bozukluk gibi bozukluklarla ilişkilendirilebilir.7,8 Tüm bunlara ek olarak hormonal değişiklikler de bu tür bozuklukların ortaya çıkmasında etkili olabilir.
  3. Çevresel Faktörler: Stres ve travma gibi çevresel faktörler duygudurum bozukluklarının gelişimine neden olabilir veya gelişme ihtimalini artırabilir. Yapılan araştırmalar çocukluk döneminde deneyimlenen travmatik olayların, ilerleyen yaşlarda duygudurum bozukluklarının ortaya çıkma olasılığını artırdığını göstermektedir.9,10

Duygudurum bozukluklarının gelişmesinde bir veya birden fazla faktör etkili olabilir. Duygudurum bozukluğunun gelişmesine neden olabilecek risk faktörleri kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

Duygudurum bozukluğunda teşhis ve değerlendirme yöntemleri nelerdir?

Duygudurum bozukluklarında klinik değerlendirme yapmak; doğru tanı koymak, semptomların şiddetini saptamak, kişiye özel etkili tedavi planını oluşturmak ve tedaviye yanıtı gözlemlemek için kritik öneme sahiptir.

  1. Klinik Görüşme ve Değerlendirme: Kişinin duygudurumu, düşünceleri, davranışları ve yaşam koşulları hakkında detaylı bilgi toplanmasını sağlar. İyi bir klinik görüşme danışanın terapiye getirdiği belirtilerle birlikte doğru bir tanı almasını sağlar. Bu noktada belirtilerin herhangi bir başla tıbbi sorunla açıklanamıyor olması önemli bir kriterdir. Yapılan detaylı değerlendirme sonrasında kişiyle paylaşılacak olan formülasyonun sorunu doğru tanımlıyor olması tedavinin etkinliği için kritik öneme sahiptir. Psikometrik testlerle elde edilen veriler, klinik değerlendirmeyi destekler.
  2. Belirtilerin Şiddetini ve Etkisini Değerlendirmek: Deneyimlenen belirtilerin şiddeti, danışanın çeşitli yaşam alanlarında ne tür etkilere sahip olduğunu gösterir. Dolayısıyla değerlendirme, etkili tedavi planlaması için kritik öneme sahiptir.
  3. Tedavi Planını Oluşturmak: Klinik değerlendirme sürecinin ardından; deneyimlenen belirtilere, belirtilerin şiddetine ve kişiye olan olumsuz etkilerine göre tedavi planının ve terapi hedeflerinin belirlenmesi için önemlidir.
  4. Tedavi Sonrası İyileşmenin Takibi: Terapi süreci sonlandıktan sonra yapılan takip görüşmeleri, kişinin tedavide aldığı olumlu sonuçların terapi süreci sonrasında da etkinliğinin devamını kontrol eder. Bu noktada terapist, danışanın terapi kazanımlarını devam ettirip ettirmediğini iyileşme sürecini sürdürüp sürdürmediğini değerlendirir. Daha önce terapi başında ve sonunda uygulanan psikometrik testler, takip görüşmesinde de danışanın gelişimini izlemek ve tedaviye yanıtını değerlendirmek için kullanılabilir. Bu, tedavinin etkinliğini istatistiksel olarak değerlendirmek için önemlidir.

Depresyon ve bipolar bozukluk gibi duygudurum bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan çeşitli ölçekler bulunmaktadır. Depresyon ve mani için yaygın olarak kullanılan bazı ölçekler:

Bu ölçekler klinik değerlendirme sırasında, tedavi sırasında ve tedavi sonunda kişinin tedaviye yanıtını tespit etmek için yardımcı olabilir. Ancak bu ölçekler tek başına tanı koymak için yeterli değildir. 

Duygudurum bozukluğunda etkili tedavi 

Yapılan araştırmalar Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)’nin duygudurum bozuklukları tedavisinde etkili olduğunu ve kişilere kalıcı iyilik hali sağladığını ortaya koymuştur.11,12,13,14 BDT ile depresyon tedavisinde kişinin günlük aktivitelerini arttırmak, sorumluluklarını tekrar yerine getirmesini sağlamak ve sosyal ilişkilerini güçlendirmek için çeşitli planlamalar yapılır. Kişiyle iş birliği içinde belirlenen hedefler doğrultusunda kişinin azalmış günlük aktiviteleri adım adım arttırılır. Kişinin içe çekilerek artan çökkünlük hali hayata tekrar katılmasıyla zamanla azalır. Ayrıca depresyon sebebiyle azalan davranışları; eskiden zevk aldığı aktiviteleri tekrar yapmasıyla, sorumluluklarını tekrar üstlenmesiyle artar. Kişi öz bakımını artırır, aile ve sosyal ilişkilerini güçlendirir ve sorumluluklarını tekrar yerine getirebilir hale gelir. 

Bipolar bozukluk tedavisinde Bilişsel Davranışçı terapinin etkisi bilimsel olarak desteklenmektedir.14 BDT ile yürütülen seanslarla bipolar bozukluk yaşayan kişinin mani ve depresif dönemlerinde deneyimlediği duyguları, düşünceleri ve davranışları üzerine çalışılır. Kişinin her iki uçta hissettiği duygulara karşı tolerans geliştirebilmesi için öncelikli hedef, kişinin kaçınma davranışlarının belirlenmesidir. Bu farkındalıkla birlikte kişinin kaçınma davranışlarının yerine duygu toleransı sağlayacak yeni işlevsel davranışlar belirlenir. Bunun için terapist danışanla terapi süresince iş birliği halinde hedefler doğrultusunda çalışır. Böylelikle danışan hem mani hem de depresif dönemlerde işlevselliğini bozan sonuçlarını yönetebilir hale gelir.

Duygudurum bozukluklarında farmakoterapi yaygın kullanılan bir tedavi yöntemidir. Depresyon tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar antidepresanlardır. Bu ilaçlar, beyinde nörotransmitterlerin düzensizliğine etki ederek depresyon semptomlarını hafifletmeye yardımcı olur.15,16,17 Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar), serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI'lar), trisiklik antidepresanlar (TCA'lar) ve atipik antidepresanlar gibi farklı antidepresan türleri bulunmaktadır. Bipolar bozukluk tedavisinde, duygudurum düzenleyici ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar, kişinin deneyimlediği manik belirtilerin sıklığını ve şiddetini hafifletmeye ve depresif belirtileri dengelemeye yardımcı olabilir. Bazı antipsikotiklerin de mani semptomlarını dengelemek için kullanıldığı bilinmektedir.18

Duygudurum bozukluğu tedavisinde; düzenli egzersiz, uyku düzeni sağlama, sağlıklı beslenme ve sosyal destek gibi yaşam tarzı değişiklikleri ile destekleyici yöntemler psikoterapiye ek olarak kullanılabilir ve tedavinin etkinliğini artırabilir.

Duygudurum bozukluğunda sosyal destek

Duygudurum bozukluğu yaşayan bireyler için ailesini ve arkadaşlarını içeren destek grupları büyük önem taşır. Bu tür sosyal destekler, kişiye duygusal destek sağlamakla kalmaz, aynı zamanda tedaviye olan motivasyonu artırarak bireyin genel iyilik halini destekler.

Duygudurum bozukluğunda komorbidite

Duygudurum bozuklukları bazı diğer psikolojik sorunlarla eşzamanlı (komorbid) görülebilir. Bu durum hem tanı hem de doğru tedavi açısından önemlidir. Komorbidite, deneyimlenen belirtilerin daha yoğun hissedilmesine neden olabilir ve tedaviye olumlu yanıtı etkileyebilir. Bu nedenle, etkili ve doğru tedavi planlaması için detaylı değerlendirme önemlidir. 

Duygudurum bozuklukları ile en sık komorbid görülen bazı psikolojik bozukluklar:

Duygudurum bozukluğunun epidemiyolojisi

Duygudurum bozukluklarının epidemiyolojisi, bu bozuklukların yaygınlığını, dağılımını ve risk faktörlerini belirler. Önemli olan bazı epidemiyolojik bilgiler şunlardır:

  1. Yaygınlık: Depresyon dünya çapında oldukça yaygın görülen bir duygudurum bozukluğudur. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre; dünya üzerinde 264 milyon kişi depresyon yaşamaktadır. Bipolar bozukluğa daha az rastlansa da kişinin hayatına ciddi etkileri olan psikolojik bir hastalıktır.
  2. Cinsiyet: Duygudurum bozuklukları, cinsiyet açısından farklılık gösterebilir. Yapılan çalışmalar depresyonun kadınlarda erkeklere göre daha yaygın olduğunu göstermektedir.24 Ancak bipolar bozuklukta kadın ve erkekler arasında belirgin bir fark olmamakla beraber bazı çalışmalarda kadınların erkeklere kıyasla depresif atakları daha yoğun ve yaygın deneyimlediği bulunmuştur.25
  3. Yaş: Duygudurum bozuklukları, yaşam süresi boyunca görülme riski taşır. Bozukluğun yetişkinlik döneminde görülme riskinin çeşitli faktörlerle (iş stresi, gelecek kaygısı, ekonomik zorlanmalar, evlilik vs.) birlikte artabileceği bulunmuştur.26 Yaşlılık döneminde majör depresif bozukluğun genç ve yetişkin döneme oranla daha az görüldüğü araştırmalar bulunmaktadır.27
  4. Kültürel Farklılıklar: Duygudurum bozukluklarının görülme sıklığı, kültürel ve coğrafi farklılıklara göre değişebilir. Bazı kültürlerde depresyon daha sık görülürken, bazı kültürlerde belirtilerin yorumlanması ve deneyimlenmesi daha farklı olabilir.28,29

Duygudurum bozuklukları ve nörobilim

Nörobilim, duygudurum bozukluklarını beyin yapısı ve beynin işlevindeki gelişmelerle ilişkilendiren bir alandır.

Duygudurum bozukluklarının toplumsal ve ekonomik etkileri

Duygudurum bozuklukları, bireylerin yanı sıra toplum ve ekonomi üzerinde önemli etkilere sahiptir. Duygudurum bozukluklarının toplumsal ve ekonomik etkilerine örnek olabilecek bazı durumlar:

Duygudurum bozukluklarının bireylerin yaşam kalitesi üzerindeki etkilerinin yanı sıra, derin toplumsal etkileri de vardır. Bu nedenle, duygudurum bozukluklarının olumsuz etkilerinin azaltılması için doğru tanı konulması ve etkili tedavinin sağlanması önemlidir.

Kaynaklar

  1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.  
  2. Grande, I., Berk, M., Birmaher, B., & Vieta, E. (2016). Bipolar disorder. The Lancet, 387(10027), 1561-1572.  
  3. Anderson, I. M., Haddad, P. M., & Scott, J. (2012). Bipolar disorder. Bmj, 345.  
  4. Johnson, S. L., Morriss, R., Scott, J., Paykel, E., Kinderman, P., Kolamunnage‐Dona, R., & Bentall, R. P. (2011). Depressive and manic symptoms are not opposite poles in bipolar disorder. Acta Psychiatrica Scandinavica, 123(3), 206-210.  
  5. Phillips, M. L., & Kupfer, D. J. (2013). Bipolar disorder diagnosis: challenges and future directions. The Lancet, 381(9878), 1663-1671.  
  6. Sullivan, P. F., Neale, M. C., & Kendler, K. S. (2000). Genetic epidemiology of major depression: review and meta-analysis. American journal of psychiatry, 157(10), 1552-1562.
  7. Blier, P. (2003). Elucidating the role of brain serotonin in mood and anxiety: a PET study with [11C] DASB. Journal of Psychiatry and Neuroscience, 28(6), 386.
  8. Belujon, P., & Grace, A. A. (2014). Dopamine system dysregulation in major depressive disorders. International journal of neuropsychopharmacology, 17(07), 1039-1053.
  9. Caspi, A., Sugden, K., Moffitt, T. E., Taylor, A., Craig, I. W., Harrington, H., ... & Poulton, R. (2003). Influence of life stress on depression: Moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene. Science, 301(5631), 386-389.
  10. McLaughlin, K. A., Conron, K. J., Koenen, K. C., & Gilman, S. E. (2010). Childhood adversity, adult stressful life events, and risk of past-year psychiatric disorder: a test of the stress sensitization hypothesis in a population-based sample of adults. Psychological medicine, 40(10), 1647-1658.
  11. Hooke, G. R., & Page, A. C. (2002). Predicting outcomes of group cognitive behavior therapy for patients with affective and neurotic disorders. Behavior modification, 26(5), 648-658.  
  12. Rohan KJ, Lindsey KT, Roecklein KA, Lacy TJ. Cognitive-behavioral therapy, light therapy, and their combination in treating seasonal affective disorder. J Affect Disord. 2004;80(2–3):273–283.  
  13. Twomey, C., O’Reilly, G., & Byrne, M. (2015). Effectiveness of cognitive behavioural therapy for anxiety and depression in primary care: a meta-analysis. Family practice, 32(1), 3-15.  
  14. Szentagotai, A., & David, D. (2009). The efficacy of cognitive-behavioral therapy in bipolar disorder: a quantitative meta-analysis. The Journal of clinical psychiatry, 70(1), 5997.  
  15. Trivedi, M. H., Rush, A. J., Wisniewski, S. R., Nierenberg, A. A., Warden, D., Ritz, L., ... & McGrath, P. J. (2006). Evaluation of outcomes with citalopram for depression using measurement-based care in STAR*D: implications for clinical practice. American Journal of Psychiatry, 163(1), 28-40.
  16. Thase, M. E., Kornstein, S. G., Germain, J. M., Jiang, Q., & Guico-Pabia, C. J. (2010). An integrated analysis of the efficacy of desvenlafaxine compared with placebo in patients with major depressive disorder. CNS spectrums, 15(8), 441-451.
  17. Reynolds, C. F., Frank, E., Perel, J. M., Imber, S. D., Cornes, C., Miller, M. D., ... & Kupfer, D. J. (1999). Nortriptyline and interpersonal psychotherapy as maintenance therapies for recurrent major depression: a randomized controlled trial in patients older than 59 years. JAMA, 281(1), 39-45.
  18. Tohen, M., Vieta, E., Calabrese, J., Ketter, T. A., Sachs, G., Bowden, C., ... & Baldessarini, R. J. (2003). Efficacy of olanzapine and olanzapine-fluoxetine combination in the treatment of bipolar I depression. Archives of general psychiatry, 60(11), 1079-1088.
  19. Kessler, R. C., Gruber, M., Hettema, J. M., Hwang, I., Sampson, N., & Yonkers, K. A. (2008). Co-morbid major depression and generalized anxiety disorders in the National Comorbidity Survey follow-up. Psychological medicine, 38(3), 365-374.
  20. Nestadt, G., Samuels, J., Riddle, M., Bienvenu, O. J., Liang, K. Y., LaBuda, M., ... & Hoehn-Saric, R. (2001). The relationship between obsessive-compulsive disorder and anxiety and affective disorders: results from the Johns Hopkins OCD Family Study. Psychological Medicine, 31(3), 481-487.
  21. Boden, J. M., & Fergusson, D. M. (2011). Alcohol and depression. Addiction, 106(5), 906-914.
  22. Grant, B. F., Stinson, F. S., Dawson, D. A., Chou, S. P., Dufour, M. C., Compton, W., ... & Kaplan, K. (2004). Prevalence and co-occurrence of substance use disorders and independent mood and anxiety disorders: results from the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions. Archives of General Psychiatry, 61(8), 807-816.
  23. Hudson, J. I., Hiripi, E., Pope, H. G., & Kessler, R. C. (2007). The prevalence and correlates of eating disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Biological Psychiatry, 61(3), 348-358.
  24. Marcus, S. M., Young, E. A., Kerber, K. B., Kornstein, S., Farabaugh, A. H., Mitchell, J., ... & Rush, A. J. (2005). Gender differences in depression: findings from the STAR*D study. Journal of Affective Disorders, 87(2-3), 141-150.
  25. Judd, L. L., Schettler, P. J., Solomon, D. A., Maser, J. D., Coryell, W., Endicott, J., ... & Akiskal, H. S. (2003). Psychosocial disability and work role function compared across the long-term course of bipolar I, bipolar II and unipolar major depressive disorders. Journal of Affective Disorders, 73(1-2), 173-179.
  26. Merikangas, K. R., Jin, R., He, J. P., Kessler, R. C., Lee, S., Sampson, N. A., ... & Zarkov, Z. (2011). Prevalence and correlates of bipolar spectrum disorder in the world mental health survey initiative. Archives of general psychiatry, 68(3), 241-251.
  27. Kessler, R. C., Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Koretz, D., Merikangas, K. R., ... & Wang, P. S. (2003). The epidemiology of major depressive disorder: results from the National Comorbidity Survey Replication (NCS-R). JAMA, 289(23), 3095-3105.
  28. Kessler, R. C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Chatterji, S., Lee, S., Ormel, J., ... & Wang, P. S. (2009). The global burden of mental disorders: an update from the WHO World Mental Health (WMH) surveys. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 18(1), 23-33.
  29. Alarcón, R. D. (2009). Culture, cultural factors and psychiatric diagnosis: review and projections. World Psychiatry, 8(3), 131-139.
  30. Schmaal, L., Veltman, D. J., van Erp, T. G., Sämann, P. G., Frodl, T., Jahanshad, N., ... & Hibar, D. P. (2016). Subcortical brain alterations in major depressive disorder: findings from the ENIGMA Major Depressive Disorder working group. Molecular psychiatry, 21(6), 806-812.
  31. Nestler, E. J., Barrot, M., DiLeone, R. J., Eisch, A. J., Gold, S. J., & Monteggia, L. M. (2002). Neurobiology of depression. Neuron, 34(1), 13-25.
  32. Duman, R. S., & Aghajanian, G. K. (2012). Synaptic dysfunction in depression: potential therapeutic targets. Science, 338(6103), 68-72.

Atakan Aktürk

Klinik Psikolog, Bilişsel ve Davranışçı Terapist

Yayımlandığı Tarih: 25/02/2024
image

Danışan odaklı etkili terapistler

Ekibimiz Prof. Dr. Ebru Şalcıoğlu’nun BDT Eğitimlerini tamamlamış, süpervizyonu altında klinik deneyim kazanmış, geliştirdiği model çerçevesinde çalışan klinik psikologlardan oluşmaktadır.

prof-dr-ebru-salcioglu
Ebru şalcıoğlu

Prof. Dr.

klinik-psikolog-dilara-ayata
Dilara ayata

Klinik Psikolog

dr-klinik-psikolog-betul-cetintulum-huyut
Betül çetintulum huyut

Dr. Klinik Psikolog

klinik-psikolog-ozge-cansu-baslamis
Özge Cansu başlamış

Klinik Psikolog

klinik-psikolog-atakan-akturk
Atakan aktürk

Klinik Psikolog

klinik-psikolog-ecem-guloglu
Ecem güloğlu

Klinik Psikolog

klinik-psikolog-emine-ozkan
Emine özkan veyselgil

Klinik Psikolog

klinik-psikolog-selin-sak
Selin sak

Klinik Psikolog

Klinik Asistanlar

Dicle karataş

Psikolog

Bizimle İletişime Geç
    Bir Sorun mu Var?

    Mesaj Gönder

    image