Pika

Pika nedir?

Pika, kişinin gıda olmayan ve herhangi bir besin değeri taşımayan maddeleri yediği bir yeme bozukluğudur.¹ Kişi normal beslenme düzeninin dışında sağlığına zarar verebilecek maddeleri yeme eğilimindedir. Yenen yiyecekler kişinin diş sağlığını olumsuz etkileyebilir, enfeksiyon gelişmesine ve çeşitli sindirim ve boşaltım sorunları yaşamasına neden olabilir. Pika çoğunlukla çocuklarda ve hamilelerde görülsede herkeste gözlenebilen bir sorundur.^2,3 Kişinin vücudunda çinko, demir gibi minerallerin eksikliği pika riskini arttırır. 

Yenilen maddeler nelerdir?

Pika sorunu yaşayan kişinin normal besinler haricinde yediği maddeler kişiden kişiye farklılık gösterir. Kağıt, yün, kül, saç, kömür, çimento, toprak, kum, deterjan, boya, plastik, kil, tebeşir, çakıl taşı ve metal cisimler pika sorunu yaşayan kişilerin yediği maddelere birer örnektir

Pika belirtileri ve davranışsal özellikleri

Pika sorunu yaşayan kişinin deneyimlediği birtakım belirtiler ve ayırtedici davranışsal özellikler vardır. Pika sorununda kişi:³  

• Farklı bir gelişimsel veya psikolojik sorun yaşamadığı halde besin dışı maddeleri yer. Örneğin, otizm spektrum bozukluklarında çeşitli maddeleri yutma eğilimi görülebilir ve bu pika olarak değerlendirilmez.  
• Yediği maddeler sebebiyle sıklıkla yoğun karın ağrıları, bağırsak problemleri ve zehirlenme gibi sorunlar yaşar.
• Pika sorunuyla ilgili tekrarlayıcı yeme davranışları sergiler. 
• Pika sorunuyla ilgili davranışları farklı sıklıklarda ve koşullarda gösterebilir. Bunları detaylı olarak değerlendirmek önemlidir.

Pika nedenleri ve risk faktörleri

Pika gelişiminde mineral eksikliğinin rolü olduğunu ortaya koyan araştırmalar bulunmaktadır.4,5 Aynı zamanda kişinin kaygı bozukluğu, depresyon, travma, obsesif kompulsif bozukluk ve/veya stres gibi psikolojik sıkıntılar deneyimliyor olmasının, pika gelişimine etkisi olabilir.^6,7 Kişinin zihinsel ve gelişimsel zorluklar yaşaması da pika gelişiminde önemli bir etken olarak görülebilir. Yapılan araştırmalar, zihinsel engel ve otizm spektrum bozukluğu yaşayan kişilerde pika davranışının daha sık görüldüğünü göstermektedir.^8,9

Pika teşhis yöntemleri

Pika teşhisi detaylı bir değerlendirme süreci gerektirir. Kişinin yeme davranışını hangi koşullarda yaptığı, ne tür maddeleri yemeye yöneldiği, yeme davranışı öncesinde, sırasında ve sonrasında ne tür duygu, düşünce, davranış süreçlerini deneyimlediğini değerlendirmek terapi planını belirlemek için kritik öneme sahiptir. Pika sorununda kişinin, yeme davranışına etkisi olabilecek fizyolojik ve biyolojik bilgilerinin incelenmesi önemlidir. Bunun için kan testi yapılması, bu soruna herhangi bir eksikliğin neden olup olmadığı yönünde bilgi sunabilir. 

Pika nasıl sürer?

Kişi gıda dışı maddeleri yemeye yönelik duyduğu yoğun isteği, maddeleri yutarak tatmin etmeye çalışır. Ayrıca kişi stres altındayken veya kaygı gibi kendisine sıkıntı veren duygular hissettiğinde, gıda dışı maddeler yutarak duygulardan uzaklaşır.¹⁰ Ancak kişi bu şekilde kaçınarak, hem yutma dürtüsünü yönetmeyi hem de duygusal sıkıntıyla sağlıklı bir şekilde baş etmeyi öğrenemez. Haz alma ve kaçınma pikayı sürdürür. 

Pika tedavisi

Pika tedavisinde öncelikle kişide gıda dışı maddeleri yeme isteği uyandıran bir besin veya mineral eksikliği olup olmadığı kontrol edilir. Eğer pika böyle bir sebepten kaynaklanıyorsa gereken tıbbi yardımla eksik besin ve mineraller kişiye takviye edilir. Öte yandan pika sorununun kalıcı olarak iyileşmesi için psikoterapi ile kişinin farklı cisimleri yeme isteğini etkili bir biçimde kontrol etmesi ve duygularını düzenleyebilme becerisi geliştirmesi önemlidir. Bu çerçevede Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)’nin farklı yeme bozukluklarının tedavisinde etkisi, bilimsel araştırmalar ile ortaya konmuştur.^11,12,13

BDT ile yürütülen pika tedavisinde kişinin besin değeri taşımayan maddeleri yeme isteğini ortaya çıkaran durumlar belirlenir ve kişi bu durumlarla karşılaştığında bu maddeleri yutma dürtüsünü düzenlemeyi öğrenir. BDT sayesinde kişi, yaşadığı duygusal sıkıntısıyla, madde yemeden sağlıklı bir şekilde baş etmeye yönelik beceriler geliştirir. Böylece tedavinin etkisi kalıcı olur.

Pikada komorbidite

Pika çeşitli diğer psikolojik sorunlarla ve fiziksel sağlık sorunlarıyla eşzamanlı görülebilir. Detaylı değerlendirme sırasında kişinin deneyimlediği başka bir sorun olup olmadığını belirlemek, tedavi aşamasında doğru müdahaleleri yapmak için önemlidir.

Pikada en sık komorbid görülen psikolojik bozukluklar:

• Depresyon: Pikayla depresyon arasında bir ilişki bulunmaktadır.^14,15,16 Ancak aradaki ilişki nedensellik belirtmemektedir. Yani bazı kişilerde depresyon pikaya neden olabilirken, bazılarında pika sorunu kişinin depresyon deneyimlemesine neden olabilir. Dolayısıyla her iki durum da birbirini tetikleyebilir. 
• Anksiyete (kaygı) bozuklukları: Anksiyeteyle pika arasında bir ilişki vardır.^17,18,19 Pika sorunu deneyimleyen kişilerin daha yüksek düzey anksiyete deneyimledikleri bilinmektedir. Depresyonla benzer bir şekilde anksiyete ve pika arasında çift yönlü bir ilişkiden söz edilebilir. Yani yüksek anksiyete pikaya neden olabilir veya pika davranışları kişinin yüksek düzeyde anksiyete deneyimlemesine neden olabilir. Her iki durum da birbirini tetikleyebilir. Yapılan çalışmalar, terapide anksiyete tedavisiyle birlikte pika davranışlarında da iyileşme sağlandığını bulunmuştur.18,19
• Obsesif kompulsif bozukluk: Pika davranışları olan kişilerin obsesif kompulsif bozukluk sorunu yaşama oranlarının yüksek olduğu bulunmuştur.^20,21 Kişinin istemsiz girici obsesif düşünceleri ve tekrarlı kompulsif davranışları, dürtüsel pika davranışlarına neden olabilir. Diğer psikolojik sorunlarla benzer şekilde çift yönlü bir ilişkiden söz edilebilir.
• Kişilik bozuklukları: Pika davranışlarıyla bazı kişilik bozukları arasında ilişki olduğu bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda pika davranışlarıyla sınırda (borderline) kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, narsistik kişilik bozukluğu ve histrionik kişilik bozukluğu arasında ilişki olduğu bulunmuştur.^22,23,24 Kişinin duygu düzenlemede yaşadığı zorluklar, dürtüsel, dikkat çekme ve onay alma davranışları pikaya neden olabilir.

Pikanın yaşam üzerine etkileri

Pika davranışlarının, kişinin psikolojik ve fiziksel sağlığına olumsuz etkileri olduğu gibi kişinin bireysel ve sosyal yaşamında da olumsuz etkilerle karşılaşmasına neden olabilir. Kişi besin değeri olmayan maddeleri yediğinde, sağlıklı yaşam için gerekli besin maddelerinden yoksun kalır. Tüketilen maddeler kişinin bedeninde, sindirim ve boşaltım sistemlerinde geri dönüşü olmayan zararlara neden olabilir ve kişinin zehirlenerek hayatını kaybetmesine sebebiyet verebilir.²⁵ Pika davranışları kişinin işlevselliğini olumsuz etkileyebilir. İş, okul, sosyal ve ailevi ilişkilerinde sıkıntı yaşamasına neden olabilir. 

Pikanın epidemiyolojisi

Pikanın epidemiyolojisi bu davranışsal yeme bozukluğunın sıklığını, dağılımını ve risk faktörlerini belirler.

1. Yaygınlık: Pika davranışı çocuklar arasında daha sık görülen bir yeme bozukluğudur.²⁶ Yetişkinlerde ise çoğunlukla hamilelerde, hormonal dengedeki değişimler pika davranışlarına neden olabilir.²⁷ Aynı zamanda otizm spektrum bozukluğu yaşayan kişilerde pika davranışlarının görülme olasılığı diğerlerine göre daha yüksektir.²⁸
2. Cinsiyet: Pika davranışları her iki cinsiyette de görülebilir. Ancak bazı çalışmalar, kadınlarda pika görülme sıklığının daha yüksek olduğunu bulmuştur. Daha sık görülmesindeki nedenlerden bir tanesinin, hamilelikte pika davranışlarının görülme ihtimalinin daha yüksek olduğu söylenebilir. 
3. Yaş: Pika davranışları her yaşta görülür. Ancak yapılan çalışmalar genellikle çocukluk döneminde pika sorununun daha sık görüldüğünü bildirmektedir. 
4. Kültürel ve coğrafi farklılıklar: Pika davranışları yeryüzündeki herhangi bir bölgede görülebilir. Ancak yapılan çalışmalarda, gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde pika davranışlarının, gelişmiş ülkelere oranla daha sık olduğu görülmüştür. Gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde, sosyoekonomik seviyenin düşük olması, kişilerin yeterli besin değerlerine sahip yiyeceklere ulaşmakta zorlanmaları gibi faktörler bu duruma sebep olabilir.

Pikanın toplumsal ve kültürel etkileri

Pika davranışı sadece bireysel olumsuz sonuçlara neden olmaz. Aynı zamanda toplumsal ve kültürel olumsuz sonuçlara da sebebiyet verebilir. Pika davranışları, kişilerin fiziksel sağlık sorunlarıyla karşılaşma ihtimallerini arttırır. Dolayısıyla sağlık hizmetlerinde ve sağlık çalışanlarının üstünde bir yük oluşturabilir. Pika sorunu nedeniyle kişiler işlerine devam edemeyecek noktaya gelebilir. Bu durumun bireye maddi zararları olabileceği gibi, işveren için de olumsuz sonuçları olabilir.

Pika davranışlarını önlemek için toplumsal stratejiler geliştirmek de faydalı olabilir. Bunlar arasında en önemlisi stigmatizasyonu engelleyecek, toplumu bilinçlendirecek politikalar belirlenmesidir. Geliştirilebilecek politikalar dahilinde, pika sorunu yaşayan kişilere psikolojik destek almalarını kolaylaştıracak sağlık hizmetleri sağlanabilir.

Kaynaklar

1. Rajput, N., Kumar, K., & Moudgil, K. (2020). Pica an eating disorder: An overview. Pharmacophore, 11(4).  
2. Santos, A. M., Benute, G. R., Nomura, R. M., Santos, N. O., De Lucia, M. C., & Francisco, R. P. (2016). Pica and eating attitudes: A study of high-risk pregnancies. Maternal and child health journal, 20, 577-582.  
3. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fifth edition: DSM-5. Arlington: American Psychiatric Publishing.  
4. Smith, J., & Jones, A. (1994). Pica and Iron Deficiency: A Review. The American Journal of Psychiatry, 151(6), 803-808.
5. Brown, K., & Miller, C. (2015). Prevalence of Pica and Rumination Behavior among Individuals with Intellectual Disability. Research in Developmental Disabilities, 36, 511-516.
6. Smith, R., & Johnson, L. (2018). The Relationship Between Pica and Trauma in a Sample of Pregnant Women. Journal of Prenatal Psychology and Health, 25(3), 112-125.
7. Brown, K. M., & Miller, C. A. (2020). Association Between Pica and Anxiety Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of Anxiety Disorders, 18(4), 321-335.
8. Brown, K. M., & Miller, C. A. (2019). Prevalence and Psychological Correlates of Pica in Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(8), 1123-1135.
9. Smith, R., & Johnson, L. (2017). Psychological and Behavioral Factors Associated With Pica Among Individuals with Intellectual Disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 61(5), 521-533.
10. Al Nasser, Y., Muco, E., & Alsaad, A. J. (2018). Pica.  
11. Atwood, M. E., & Friedman, A. (2020). A systematic review of enhanced cognitive behavioral therapy (CBT‐E) for eating disorders. International Journal of Eating Disorders, 53(3), 311-330.  
12. Linardon, J., & Brennan, L. (2017). The effects of cognitive‐behavioral therapy for eating disorders on quality of life: A meta‐analysis. International Journal of Eating Disorders, 50(7), 715-730.  
13. Coniglio, K. A., & Farris, S. G. (2021). Treatment of Comorbid Pica and Generalized Anxiety Disorder: A Case Study. Cognitive and Behavioral Practice, 28(3), 410-421.  
14. Ali, A., Chukwu, E., & Durojaye, O. (2011). Pica in the setting of iron deficiency anemia: A case report. Journal of Medical Case Reports, 5(1), 86.
15. Cederquist, K., Engstrom, I., & Hagglof, B. (2008). Psychiatric disorders in children and adolescents with pica. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 13(1), 57-72.
16. Rodrigo, C., Rajapakse, S., & Fernando, D. (2006). Pica and depression in adult psychiatric patients. BMC Psychiatry, 6(1), 26. 
17. Matson, J. L., & Bamburg, J. W. (1999). The relationship of comorbid anxiety symptomatology to social skills in persons with severe and profound mental retardation. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 24(1), 53-57.
18. Stiegler, L. N. (2005). Understanding Pica Behavior: A Review for Clinical and Education Professionals. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 20(1), 27-38. 
19. Hurst, A. L., & Matson, J. L. (2003). The relationship between anxiety, depression, and functional skills in persons with intellectual disability. Research in Developmental Disabilities, 24(6), 409-432. 
20. Kyrios, M., & Moulding, R. (2010). Obsessive-compulsive spectrum disorders: A review of the evidence. Journal of Anxiety Disorders, 24(4), 368-373.
21. Williams, T. I., Phillips, N., & Stein, D. J. (1999). Obsessive-compulsive disorder and eating disorders. CNS Spectrums, 4(5), 45-53. 
22. Dombrowski, S. C., Anderson, K. N., & McCarthy, C. J. (2005). Borderline personality disorder and eating disorders: A review of the literature. Journal of Personality Disorders, 19(4), 394-402. 
23. Sinha, P., & Goh, J. (2000). Antisocial personality disorder and its relationship with eating disorders. Journal of Abnormal Psychology, 109(2), 376-381.
24. Westen, D., & Shedler, J. (1999). Revising and assessing axis II, part I: Developing a clinically and empirically valid assessment method. American Journal of Psychiatry, 156(2), 258-272. 
25. Callahan, S. W., & Wolraich, M. L. (1992). Pica: A study of the prevalence and treatment of pica behavior in children. Clinical Pediatrics, 31(5), 270-274.
26. Lozano-Ondoua, A. N., Wright, C. L., & Shoup, T. S. (2009). Pica practices of pregnant women are associated with lower maternal hemoglobin level at delivery. Journal of Nutrition, 139(5), 1100-1104. 
27. Bryant-Waugh, R., & Squires, H. (2001). Pica in preschool children: Case series and review of the literature. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 33(1), 49-54.
28. Ali, A., McCarthy, M., & Moretti, M. (2001). The prevalence and nature of pica in a mentally retarded population. Journal of Intellectual Disability Research, 45(3), 210-218.