Kendine Zarar Verme Davranışları

Kişinin kendine zarar verme davranışları, canını yakma amacıyla gerçekleştirdiği her türlü fiziksel davranışı içerir. Bu davranışlara;  

• Vücutta belli bölgeleri kesmek, çimdirmek, sıkıca ovmak,  
• Canını yakacak şekilde kendine vurmak veya vücudun belli bölgelerini (örneğin ellerini) bir yerlere bilinçli olarak çarpmak veya vurmak  
• Ellerini sıkmak ve tırnaklarını deriye geçirmek  
• Saçlarını veya sakalını canı acıyacak şekilde çekmek  
• Kendini uzun süre aç ve susuz bırakmak  
• Riskli ve fiziksel olarak acılı cinsel birliktelikler yaşamak  
• Zarar görecek düzeyde alkol ve madde kullanmak   

örnek verilebilir.^1,2,3,4 Zarar veren davranışların en üst noktası intihar davranışlarıdır. İntihar etmek isteyen kişi ilaçlar, kesici ve yaralayıcı aletler gibi araçlar ile hayatını sonlandırmaya girişir.^2,4 

Kendine zarar verme davranışları neden sürer? 

İnsanları zarar verici davranışlara motive eden farklı faktörler vardır. Bu davranışların üç temel amaca hizmet ettiğini görürüz: ⁴  

Keyif alma amacı: Kişi, canının fiziksel olarak yanmasından, kanın akışından ve sıcaklığından, morluk görüntüsünden keyif alabilir. Bununla beraber, fiziksel ağrı ve acıya karşı vücut doğal ağrı kesici görevi gören endorfin hormonunu salgılar. Bu hormon, ağrıda hafiflemeye neden olur ve kişi bu etkiden de haz duyabilir. Kişi, bu hazzı yara iyileşene kadar ya da acıları geçene kadar yaşayacağı için zarar verici davranışı tekrar tekrar gerçekleştirir. Böylece hazzın devamlılığını sağlar.  

Sıkıntılardan uzaklaşma amacı: Kişi, bireysel veya çevresiyle ilişkili sorunlarının ona verdiği sıkıntıdan uzaklaşmak için kendine zarar verir. Böylece tüm odağı, hissetmek istemediği duygulardan canının acısına kayar ve kişi kısa süreli rahatlama duyar. Ancak kişi, hayatındaki sorunlarla baş edemediği için her sıkıntısında kendine zarar vererek rahatlamaya çalışır. Bu durum, zarar verici davranışların devam etmesine neden olur. 

İlişkilerdeki sorunları çözme amacı: Kişi, çevresindeki insanlarla çözemediği çatışmalarından kurtulmak veya o çatışmaları çözmek amacıyla kendine zarar verir. Etrafındakilerin dikkatini, kendine zarar vererek çeker ve ona karşı daha anlayışlı davranmalarını bekler. Kişi, zarar verici davranışlar sonucunda beklediği ilgi ve anlayışı aldığı sürece ilişkilerindeki çatışma bir süreliğine sakinleşir. Ancak anlaşmazlıklar hayatın her anında yaşanabileceği için, kişi her içinden çıkamadığı anlaşmazlık durumunda tekrar kendine zarar vererek sorunlardan kaçınmaya çalışır. Böylece zarar verici davranışlar işlevsiz bir baş etme yöntemi olarak devam eder. 

Yapılan araştırmalar; hayatında fiziksel veya cinsel şiddet görmüş, düşük benlik saygısı ve dayanıklılığa sahip veya duygu ifade becerileri gelişmemiş kişilerin kendilerine zarar verici davranışlarda bulunma ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.⁵ 

Kendine zarar verme davranışlarının etkili tedavisi 

Kendine zarar verici tüm davranışlar, çoğunlukla insanların sorunlarıyla baş edememesinin bir sonucu olarak karşımıza çıkar. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) zarar verici davranışların sonlanması, intihar düşüncelerinin sonlanması ve sıkıntılarla baş etme becerilerinin kişiye kazandırılması konularında etkili bulunan bir terapidir.⁶ Terapi kapsamında, kişinin baş etmekte ve çözmekte zorlandığı sıkıntılarını çözme becerisi kişiye kazandırılır. Bununla beraber, kişi özgüven gelişimi ve iletişim becerileri gibi alanlarda güçlendirilir. Böylece, kişinin karşılaşabileceği yeni sıkıntılarla terapiye ihtiyaç duymadan başa çıkabilmesi amaçlanır. Baş etme becerileri kazandırılmasının yanı sıra terapi; kişiye çevresinde onu zarar verici davranışlara iten araçlar, durumlar ve insanlardan uzak kalma becerisini de kazandırır. Özellikle terapi sürecinde kişinin kendine zarar vermek için kullanabileceği eşyaların ulaşılabilir olması, çevrede onun sınırlarını zorlayan ve ona zarar veren insanlar olması engellenir. Böylece, terapi sürecinin sağlıklı bir şekilde sonuçlandırılması amaçlanır. 

Keyif alma amacıyla gerçekleştirilen zarar verici davranışlar da terapi yoluyla sonlanabilir. Terapide, kişinin keyif almak için sağlıklı davranışlara yönelmesi amaçlanır. Bu doğrultuda kişinin hayatına farklı aktiviteler ve amaçlar kazandırılır. Amaçları doğrultusunda hareket eden ve hayatın farklı alanlarından keyif alma becerisini kazanan kişinin kendine zarar veren davranışları sonlanır.  

Kendine zarar verici davranışlar ile çalışırken terapi, kişiye hayatını daha sağlıklı ve işlevsel bir şekilde sürdürme becerisi kazandırır. Böylece, zarar veren davranışlarda sonlanma ve bu davranışların neticesinde oluşabilen psikolojik ve sosyal sorunlarda bir çözümlenme amaçlanır.

Kaynaklar

1. Wylie, R. A., & Wylie, K. R. (2016). Sexual Masochism Disorder. In: Balon, R. (eds) Practical Guide to Paraphilia and Paraphilic Disorders. Springer, Cham, 107-122.   
2. Wong, M. M., Brower, K. J., & Zucker, R. A. (2011). Sleep probelems, suicidal ideation, and self harm behaviors in adolescence. Journal of Psychiatric Research, 45(4), 505-511.  
3. Kernberg, O. F. (2000). "Clinical Dimensions of Masochism". In One Hundred Years of Masochism. Leiden, The Netherlands: Brill, 15-32.  
4. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).  
5. Fliege, H., Lee, J., Grimm, A., & Klapp, B. F. (2009). Risk factors and correlates of deliberate self-harm behavior: A systematic review. Journal of Psychosomatic Research, 66(6), 477-493.  
6. Slee, N., Garnefski, N., Van Der Leeden, R., Arensman, E., & Spinhoven, P. (2008). Cognitive-behavioral intervention for self-harm: Randomised controlled trial. The British Journal of Psychiatry, 192(3), 202-211.