İlişki ve İletişim Sorunları

Kişiler arası ilişkiler, hayatın bir parçasıdır ve kişinin sosyal hayatını çeşitli şekillerde etkiler. İlişkilerin yapısı ve çeşitliliği Kişiler arası ilişkiler, hayatın bir parçasıdır ve kişinin sosyal hayatını çeşitli şekillerde etkiler. İlişkilerin yapısı ve çeşitliliği, insanların psikolojik ve fiziksel sağlıkları için önemlidir.¹ Örneğin kişiler yalnız hissettiğinde depresyon gibi psikolojik ve/veya kalp rahatsızlıkları gibi fiziksel sağlık sorunları yaşayabilir.^1,2

Empati: İlişkilerde empatinin çok önemli bir rolü vardır. Empati, bir kişinin diğer bir kişinin duygularını, düşüncelerini ve isteklerini anlamaya çalışmasıdır. Olaylara karşıdaki kişinin perspektifinden bakabilmektir. Yani, kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak onu anlamasıdır.

• Etkili iletişim becerilerini geliştirir. 
• Kişiler, birbirlerinin duygusal ihtiyaçlarını anlar.
• Yapıcı çözümler bulunur.
• Yapıcı geribildirimler verilmesini sağlar.

Aktif dinleme: Aktif dinleme, ilişkilerde iletişim kalitesini artırır. 

• Kişiler aktif dinleme sayesinde birbirlerini daha doğru anlar ve geri bildirimler alır. Bu sayede, iletişim daha net ve anlaşılır olur. 
• Çatışma anlarında, karşıdaki kişinin ne hissettiği, ne ifade ettiği daha anlaşılır olur.

Açık iletişim: Açık iletişim, ilişkilerde kişilerin birbirlerinin duygularını ve düşüncelerini daha net anlamasını sağlar. Bu sayede;

• Her iki tarafta duygularını ve düşüncelerini açıklıkla ifade edebilir.
• Kişilerin birbirine güveni artar.
• Ortaya çıkabilecek sorunlar tespit edilerek çözüm yolları bulunabilir.

Çatışma çözümü: Çatışma çözümü, anlaşmazlıkların yıkıcı değil, yapıcı bir şekilde çözülmesini sağlayan yöntemleri içerir.

• Sorunlar, suçlama yerine karşılıklı anlayış ile çözülür.
• Her iki tarafta birbirinin ihtiyaçlarını ve beklentilerini gözetir.
• Çatışmaların yapıcı bir şekilde çözülmesi ilişkiyi güçlendirir. 

Duygusal zeka: Duygusal zeka, kişinin kendi duygularını ve diğer insanların duygularını anlama becerisidir. Bu sayede kişi; 

• Duygusal zeka ile kişi kendi duygularını tanır.
• Bu duygular ile işlevsel baş etme becerilerini geliştirir.
• Etkili iletişim biçimleri geliştirir.

Takdir ve takdir edilme: İlişkilerde olumlu geribildirim vermek, kişilerin birbirine verdikleri değeri pekiştirir. 

• Takdir edilmek, karşıdaki kişinin ilişkiye yönelik motivasyonunu artırır. 
• Olumlu geribildirimler, yapıcı ve etkili iletişimi pekiştirir. 

Bağlılık ve güven: Karşılıklı bağlılık ve güven ilişkide uzun vadeli sonuçların değerini artırır. 

• Kişilerin birbirine karşı güvenini pekiştirir.
• Kişiler, ilişki içerisinde birbirini destekler. 
• Kişilerin hem kısa vadede, hem de uzun vade de çeşitli kazanımlar elde ederler.

Sınırların belirlenmesi: Kişilerin birbirlerinin sınırlarını tanıması, bu sınırlara saygı duyması ve sınırlarını aşmaya çalışmaması ilişkiler için önemlidir. 

• Sınırlar, kişisel alanların korunmasını sağlar.
• Kişisel sınırlar, ilişki dışında bireylerin bağımsızlıklarını korumasına yardımcı olur.

Beklentilerin yönetimi: İlişkilerde gerçekçi beklentilerin belirlenmesi önemlidir. 

• Kişi, karşısındaki kişinin sınırlarını tanıyarak beklentilerini belirler.
• Gerçekçi beklentiler, kişilerin hayal kırıklığı yaşamasının önüne geçer.
• İlişkilerdeki uyum artar ve çatışmalar azalır.

Karşılıklı saygı: İlişkide, kişilerin birbirine duyduğu saygı ilişkinin önemli parçalarından biridir. 

• Karşılıklı saygı, her iki tarafında birbirinin sınırlarını önemsediğini, güven duyduğunu ve değer verdiğini gösterir.
• Kişilerin birbirlerini desteklemelerini sağlar.
• Çatışma esnasında yıkıcı değil yapıcı iletişim kurmanın önünü açar.

Stres ve stresle başa çıkma yöntemleri: İlişkilerde, kişilerin duygularıyla başa çıkma becerileri ilişkiyi ve iletişimi olumlu yönde etkiler. 

• İşlevsel başa çıkma becerileri, ilişki içindeki sorunların sağlıklı şekilde yönetilmesini sağlar. 
• Kişilerin kendilerine yönelik farkındalıkları artar. Böylelikle ilişkilerdeki sorunlar daha etkili çözülür. 
• İlişki güçlenir. 

Duygusal bağ: Duygusal bağ, kişiler arası ilişkiyi güçlendirir. 

• Paylaşılan deneyimler artar. Duygusal bağ, deneyimler arttıkça kuvvetlenir.
• Kişiler, birbirinin duygularını anlar. Empati becerileri gelişir ve duygusal bağ daha da güçlenir.
• Aktif dinleme ve açık iletişimi destekler.
• İlişkide, ortak ve gerçekçi hedefler belirlemek kişiler arasındaki duygusal bağı artırır ve ilişkinin güçlenmesini sağlar. 

İletişimde engeller: İletişimdeki engeller, ilişkilerdeki yapıcı tutumu ve etkili iletişimi engelleyen faktörlerdir. 

• Yıkıcı iletişim, çatışmaların çözümünü zorlaştırır. 
• Kişilerin birbirlerine yönelik empati göstermesinin önüne geçer.
• Aktif ve açık dinleme eksikliği kişilerin birbirlerini anlamasına engel olur.  

Değerler ve inançlar: Değerler ve inançlar, ilişkilerin gelişmesinde bir diğer önemli faktördür.

• İlişkideki kişiler, ortak ve uyumlu değerlere sahip olduklarında ilişkideki uyumu ve doyumu artar. 
• Değerlerin ve inançların açıklıkla ifade edilmesi yapıcı iletişim kurmayı sağlar. 
• Çatışmaların çözümünü kolaylaştırır. 

Zaman yönetimi: Zaman yönetimi, etkili iletişimi ve birlikte geçirilen zamanı ilişkiyi geliştirecek şekilde kullanmayı sağlar. 

• Öncelikler belirlenerek kişilerin zamanını etkili yönetmesi, ilişkideki verimi artırır. 
• Birlikte yapılan aktivitelerin artması ortak paylaşımı güçlendirir ve ilişki içindeki olumlu duyguları artırır. 
• Ortak paylaşımların artması, ilişkinin ve iletişimin gelişmesini sağlar.

İlişki sorunları 

Her tür ilişkide (aile ve arkadaşlık ilişkileri, romantik ilişkiler, iş ilişkileri vb.) birtakım sorunlar yaşanabilir. Bu durum gayet doğaldır. İlişkilerde sorunlar yaşanması, tek başına ilişkinin ‘’sağlıksız’’ olduğu anlamına gelmez. Kişilerin ilişki içinde yaşadıkları problemlerin sıklığı ve bunlarla nasıl başa çıktıkları önemlidir. Kişiler arasında çok sık ve şiddetli çatışmaların olması, ilişkideki sorunların çözümsüz kalması, ilişkileri ve kişileri olumsuz etkileyebilir.³

İlişkilerde sorunların yaşandığı başlıca alanlar şunlardır: 

Sorunlarla başa çıkma: İlişkideki sorunların nasıl çözüldüğü, ilişkileri etkileyen önemli bir unsurdur. İlişkide çıkan sorunların iş birliği içinde çözülmesi, kişilerin ilişkiye yarar sağlayabilecek değişiklikler yapmasını sağlayabilir. Buna karşın problemlere çözüm odaklı yaklaşmamak, birbirini suçlamak, sorunu çözmekten kaçınmak, sorunla etkili baş etmemek ilişkilerin zarar görmesi ile sonuçlanır.⁵

Güven: Güven, kişilerin ilişki içerisinde sergilediği davranışlarla ve karşılıklı paylaşımlarıyla zamanla gelişir. Kişilerin birbirine güvenmesi, ilişkinin güçlenmesini sağlar. Güven eksikliği olan ilişkilerde ise daha sık çatışma yaşanır, ilişki sorunlarının ve yaşanan çatışmaların daha şiddetli olduğu görülür.⁵

Sınırlar: İlişkide sağlıklı sınırların olması önemlidir. Kişilerin birlikte yaptıkları paylaşımların yanı sıra; kişinin tek başına da aktivitelerde yapması, farklı insanlarla görüşmesi, kendine zaman ayırması sağlıklıdır. Kişilerin birbirlerinin sınırlarına özen ve saygı göstermemesi ilişki problemlerine neden olur. Kişilerin birbirlerine alan tanıması ve sınırlarını aşmaya çalışmaması; ilişkide kişisel sınırlara saygı duyduğunu gösterir.⁶ 

İletişim sorunları 

İletişim, ilişkilerde en önemli unsurlardan biridir. İletişim sayesinde ilişki sorunları çözülebileceği gibi etkili ve doğru iletişim kurulmaması halinde ilişki problemleri çıkmaza girebilir. Etkili ve doğru iletişim, ilişkide çıkabilecek sorunların çözülmesini, ilişkilerin sürmesini ve kişilerin içinde bulundukları ilişkiden memnuniyet duymasını sağlar. Yapıcı konuşmak, anlamak ve dinlemek, karşı tarafı suçlamamak, bugün yaşanan soruna odaklanmak, sorunları kişiselleştirmemek ilişkilerin zarar görmesinin önüne geçer. İletişim sorunlarının sürekli ve yoğun bir şekilde yaşanması ise ilişkilerde soruna yol açar.^4,7

İletişim sorunlarının bazıları şunlardır:  

•  Dinlememek,  
•  Rekabet etmek, haklı çıkmaya çalışmak,  
•  Küsmek,  
•  Kişiyi görmezden gelmek,  
•  Trip atmak,  
•  Kişiyi küçümsemek,  
•  Sorunu konuşmaktan kaçınmak,  
•  Yıkıcı ve suçlayıcı konuşmak, yargılamak,  
•  Sessiz kalmak,  
•  Aynı argümanlarla tekrar tekrar tartışmak,  
•  Geçmişte yaşanan sorunları sürekli gündeme getirmek.   

İlişki ve iletişim sorunları nasıl sürer?  

Kişi, ilişkisini korumak için var olan sorunları göz ardı edebilir ve çatışma yaşamaktan kaçınabilir. Örneğin kişi, geçmişte yaşanan sorunları sürekli gündeme getiren bir aile üyesi karşısında, ilişkisine zarar gelmesin diye susarak veya ortamı terk ederek sorundan kaçar. Bu şekilde, tartışmadan doğacak sorunun önüne geçtiğini düşünür. Ancak sorundan kaçmanın ilişkiler üzerinde koruyucu bir etkisi yoktur. Kısa vadede kişi, ilişkilerini bu şekilde yoluna koyduğunu düşünür. İlişkide çatışma çıkmasına yönelik kaygısı azalır. Ancak kişi sorunlardan kaçındığı sürece; ilişkilerinde yaşadığı problemlere dair farkındalık kazanamaz, etkili iletişim kurma ve problem çözme becerileri geliştiremez. Sorunlar çözülmediği için kaçınılan problemler daha sık ve yoğun yaşanmaya devam eder. 

İlişki ve iletişim sorunlarında bilişsel davranışçı terapi 

Bilişsel Davranışçı Terapi kısa adıyla BDT ile tedavi sürecinde, ilişki ve iletişim sorunlarının üstesinden gelinmesi için sorunun sürmesine neden olan sistem ile çalışılır.^8,9 Tedavide etkili iletişim ve başa çıkma becerilerinin geliştirilmesi hedeflenir. Kişinin ortaya çıkabilecek problemlere çözüm odaklı yaklaşmasının yanı sıra, yaşadığı birtakım duyguları (örn. kaygı, korku, üzüntü, öfke) etkili yönetmesi ve bu duygulara tolerans geliştirmesi sağlanır. Terapi sürecinde; kişilerin duygularını birbirine ‘’çatışmadan’’ ifade edebilmeleri, sağlıklı sınırlar çizebilmeleri, anlaşmazlıkları bir ekip gibi çözebilmeleri ve bu sayede ilişkilerinin ve iletişimin güçlenmesi sağlanır. 

Bunun yanı sıra romantik ilişkilerde, partnerler arasında iletişim problemleri ve şiddetli çatışma yaşanıyorsa; çift terapisi önerilir. Çift terapisinde; ilişkideki sorunlar ve etkili iletişim becerileri üzerine çalışılır. Buna ek olarak, partnerlerin birbirlerinden beklentileri gerçekçi bir şekilde düzenlenir ve bu doğrultuda atılabilecek adımlar planlanır. Ayrıca terapide romantik ilişkinin zayıf yönleri geliştirilirken, güçlü yanlarının korunması için çiftlerle birlikte çeşitli stratejiler belirlenir. Böylece kişiler ilişkiyi güçlendirebilecek becerileri yaşamlarına entegre edebilirler.

Kaynaklar

1. Umberson, D., & Karas Montez, J. (2010). Social relationships and health: A flashpoint for health policy. Journal of health and social behavior, 51(1), S54-S66.  
2. Ernst, M., Brähler, E., Kruse, J., Kampling, H., & Beutel, M. E. (2023). Does loneliness lie within? Personality functioning shapes loneliness and mental distress in a representative population sample. Journal of Affective Disorders Reports, 100486.  
3. Cherry, K. (2022, Şubat 21). How to Know If You Are in a Healthy Relationship? Verywell Mind. Erişim: https://www.verywellmind.com/all-about-healthy-relationship-4774802#toc-characteristics-of-healthy-relationships  
4. Overall, N. C., & McNulty, J. K. (2017). What type of communication during conflict is beneficial for intimate relationships?. Current opinion in psychology, 13, 1-5.  
5. Arikewuyo, A. O., Eluwole, K. K., & Özad, B. (2021). Influence of lack of trust on romantic relationship problems: The mediating role of partner cell phone snooping. Psychological Reports, 124(1), 348-365.  
6. Brenner, A. (2015, Kasım 21). 7 Tips to Create Healthy Boundaries with Others. Psychology Today. Erişim: https://www.psychologytoday.com/us/blog/in-flux/201511/7-tips-create-healthy-boundaries-others  
7. Rogers, S. L., Howieson, J., & Neame, C. (2018). I understand you feel that way, but I feel this way: The benefits of I-language and communicating perspective during conflict. PeerJ, 6, e4831.  
8. McEvoy, P. M., Burgess, M. M., & Nathan, P. (2013). The relationship between interpersonal problems, negative cognitions, and outcomes from cognitive behavioral group therapy for depression. Journal of Affective Disorders, 150(2), 266-275.  
9. Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M., & Beck, A. T. (2006). The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses. Clinical psychology review, 26(1), 17-31.