Doğru ve Yanlış Ölçüde Mükemmeliyetçilik

Herkesin hayatında mükemmeli aradığı durumlar olur. Kimi işinde, kimi derslerinde, kimi partneriyle ilişkisinde zaman zaman her şeyin yolunda gitmesini ve mükemmel olmasını ister. Ancak mükemmeliyetçilik, bir şeylerin yolunda gitmesini istemek kadar basit değildir. Mükemmeliyetçi olan kişi; kendisinden ve çevredekilerden ihtiyaç duyulandan daha yüksek performans göstermesini, sınırlarını zorlamasını bekler.¹

Sürekli mükemmeli aramak

Mükemmeliyetçilik, her şeyin her zaman dört dörtlük olmasının istenmesidir. Peki, neden buna ihtiyaç duyulur? Yapılan araştırmalar, kişilerin

• Yüksek kişisel standartlara sahip olma
• Hata yapmakla ilgili yoğun kaygı duyma
• Çevredekilerin kendisinden beklentisini yüksek algılama
• Çevredekilerin eleştirilerini abartılı bir şekilde ciddiye alma
• Davranışların kalitesinden şüphe duyma

nedenleriyle, hayatlarını sürekli planlayarak, hataya izin vermeyen bir düzen içerisinde yaşamaya çabaladıklarını gösteriyor.² Sürekli yüksek standartları kovalamak yorucudur ve kaygı yaratır. Hayatta bizim dışımızda gelişen ve kontrol edemeyeceğimiz birçok olay yaşanır. Planların bozulmaması için bu olaylara müdahale etmeye çabalamak zaman zaman başarısız bir girişim olur. Başarısız girişimler, kişiye kendisini sorgulatır. Çevredekilerden de etkilenerek koyulan hedeflere ulaşamamak nihayetinde utanç, öfke, hayal kırıklığı ve üzüntüye neden olur.³

Mükemmeliyetçiliğin sorun haline gelmesi

Mükemmel bir sonuç için her adımın planlanması ve sürecin plana tam uygun şekilde ilerlemesi istenir. Kontrol edilemeyecek durumlar kontrol edilmeye çalışılır veya şartların uygun hale gelmesi beklenir. Bu nedenle kişi eyleme geçmeyi erteleyerek olası “sıradan sonuçtan” ve hata yapmaktan uzak durur. Erteleme, mükemmeliyetçi kişilerin sıklıkla başvurduğu bir davranıştır. Bütün bu bekleme, planlama ve erteleme sürecinde kişi kendisini sıklıkla eleştirir. Başarılardan çok eksik yanlar ve hatalar göze çarpar. Oldukça yorucu olan eleştiri yağmuru, depresyon veya kaygı sorunları ile sonuçlanıp kişinin psikolojik iyilik halini olumsuz etkiler.³

Mükemmeliyetçilik; gündelik işler yapılamaz hale gelindiğinde ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyen bir faktör olduğunda sorun oluşturur. Sorun olarak karşımıza çıkan mükemmeliyetçiliğin özellikleri:

• Yapılan işlerden keyif alamamak
• Gerçekçi olmayan, katı ve yüksek standartlar koymak
• Koyulan standartları hayatın birçok alanına genellemek
• Gösterilebilecek çabanın üstünde hedefler belirlemek
• Hata yapmaktan korkmak ve bu nedenle hatadan kaçmak
• Yapılan herhangi bir işe yoğun kaygı ile yaklaşmak
• Kendine yalnızca başarılı olduğunda değer vermek
• Kendini sürekli ve sert bir şekilde eleştirmek
• Kendinden sürekli şüphe duymak olarak sıralanabilir.⁴

Mükemmeliyetçilik her zaman zararlı mıdır?

Eğer mükemmellik arayışı, işlerin ters gitmesine neden oluyorsa sağlıksız mükemmeliyetçilikten söz edilebilir. Kişinin kendini tanıyarak koyduğu hedefler ve bu hedefler doğrultusunda attığı planlı adımlar sağlıklı mükemmeliyetçiliğin işaretidir. Yani hayatı doğru ölçüde mükemmel hedefler doğrultusunda sürdürmek fayda sağlar. Mesela, titizlikle hazırlanması gereken bir projede planlı ve emin adımlarla çalışmak veya portre çizerken detaylara odaklanıp gerçekliği yansıtmak iş hayatında başarıyı getirir.

Mükemmeliyetçiliğin faydalı olması için

• Kişinin bir zorluk karşısında baş etme yöntemi olarak yüksek standartları kullanıp başarı elde etmesi yani hayata adapte olmak için mükemmeliyetçilikten yararlanması
• Başarısızlığı öğrenme fırsatı olarak değerlendirmesi
• Hedeflerini, kendi sınırlarını gözeterek belirlemesi
• Kendi beklentilerini başkalarının beklentilerinin önünde tutması
• Yüksek standartların baskısı sonucu sıkıntı duymaması gerekir.^4,5,6,7

Sağlıklı şekilde mükemmele ulaşmaya çalışmak her zaman kolay olmayabilir. Hatadan kaçmak ve bunun için işleri ertelemek insanın doğasında vardır. Bu nedenle, gündelik hayatın rahatlıkla devam edebileceği şekilde alışkanlıklar oturtmak zaman ister. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), doğru hedefler koyabilmek ve sürdürülebilir planlar yapabilmek için yeni alışkanlıkların kazandırılmasında oldukça etkilidir.^8,9 Doğru alışkanlıklar kazanarak mükemmeliyetçiliğin olumsuz etkilerinden kurtulmak mümkündür.

Kaynaklar:

1. Hollender, M. (1965). Perfectionism. Comprehensive Psychiatry, 6(2), 94-103.
2. Frost, R. O., Marten, P., Lahart, C., & Rosenblate, R. (1990). The dimensions of perfectionism. Cognitive Therapy and Research, 14(5), 449-468.
3. Blatt, S. J. (1995). The destructiveness of perfectionism: Implications for the treatment of depression. American Psychological Association: American Psychologist, 50(12), 1003-1020.
4. Enns, M. W., & Cox, B. J. (2002). The nature and assessment of perfectionism: A critical analysis. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, research, and treatment (33-62). American Psychological Association.
5. Terry-Short, L. A., Owens, R. G., Slade, P. D., & Dewey, M. E. (1995). Positive and negative perfectionism. Personality and Individual Differences, 18(5), 663-668.
6. Bieling, P. J., Israeli, A. L., & Antony, M. M. (2004). Is perfectionism good, bad, or both? Examining models of the perfectionism construct. Personality and Individual Differences, 36, 1373-1385.
7. Stoeber, J., & Otto, K. (2006). Positive conceptions of perfectionism: Approaches, evidence, challenges. Personality and Social Psychology Review, 10(4), 295-319.
8. Handley, A. K., Egan, S. J., Kane, R. T., & Rees, C. S. (2015). A randomised controlled trial of group cognitive behavioral therapy for perfectionism. Behavior Research and Therapy, 68, 37-47.
9. Rozental, A. (2020). Beyond perfect? A case illustration of working with perfectionism using cognitive behavior therapy. Journal of Clinical Psychology, 76, 2041-2054.