Hayal Kurmak: Hayattan Kaçış
Hayal kurmak, gelecekteki kendimizi düşünmek, farklı senaryoları değerlendirerek gerçek hayatta olabilecek veya olamayacak kurgularda kendimizi bulmak normaldir ve faydalıdır. Öyle ki tarihteki buluşların ve sanat eserlerinin temeli öncelikle bir insanın hayal etmesiyle atılmıştır. Öte yandan hayal kurmak her zaman faydalı olmayabilir. Bazı insanlar o kadar sık ve uzun süreler hayal kurar ki akıp giden zamanı fark etmez.
Uyumsuz hayal kurmak (Maladaptive Daydreaming)
Uyumsuz hayal kurmak, zaman zaman birkaç dakika hayale dalmaktan daha fazlasıdır. Uyumsuz bir şekilde hayal kuran kişiler buna saatlerini vererek günlük hayatlarının önemli bir kısmını hayal kurarak geçirirler. Bunlar hayallerinde çeşitli olaylar ve karakterler kurgularla[1] r. Örneğin, bir kurgusunda kişi kendisini başarılı, dünya çapında tanınan ve eserleri büyük kitlelere ulaşan bir yazar olarak hayal ederken, diğer bir kurgusunda kaza geçirdiğini ve sevdiklerini kaybettiğini hayal edebilir.
Bu kişiler, kurguladıkları olaylara ve karakterlere dair kapsamlı bir olay örgüsü yaratırlar. Kendilerini de bu dünyanın içine katarak yaşamlarını hayallerinde yaşarlar. Kurguladıkları hayaller o kadar canlı ve gerçek olabilir ki kişiler hayatlarından kopar.1,2
Sürekli ve aşırı hayal kuran kişilerde aşağıdaki belirtiler görülür:
● Gün içerisinde uzun saatler hayal kurmak.
● Hayal kurmaya devam etme isteği duymak.
● Hayal kurmayı durduramamak.
● Hayal kurarken hayalin içeriğini aşırı detaylandırmak.
● Kurulan hayallerdeki olaylara sözel ve fiziksel ifadelerle tepki vermek.
● Başka şeylere odaklanamamak.
● Uyku problemleri yaşamak.
● Sosyal ilişkilerde sorun yaşamak.
Bu belirtiler yoğunlaştığında kişiler günlük hayatını sürdürmekte sorun yaşarlar.1,3
Hayal kurmanın sorun haline gelmesi
Hayal kurmayı sürdüren kişinin hayal etmeden sağladığı faydadır. Bu faydayı iki şekilde görebiliriz: (1) hayal edilen olayları düşünmenin verdiği haz, (2) sıkıntıda ve zorlayıcı deneyimlerden kaçınma. Kişi kendisini hayal ettiği kurgudaki olayları yaşarken hayal ettiğinde sanki bunlar gerçekmiş gibi yarattıkları duyguları hissedebilir. Sevinir, heyecanlanır, haz alır… Böylece kişi bu olumlu duyguları hissetmek için kişi fırsat buldukça hayal kurabilir. Öte yandan günlük hayat içerisinde herkes zorlayıcı deneyimler ve bu deneyimlerle beraber kaygı, öfke gibi duygular yaşar. Kişi, bu deneyimlerden ve duygulardan kaçmak ve rahatlamak amacıyla da hayal kurmaya başlayabilir. Hayal kurarak eğlenebileceği, onu sıkıntıdan ve kaygıdan uzaklaştıran kurgular yaratır. Ancak kişi duygularından kaçtığında onları yönetmeyi öğrenemez ve her olumsuz duygu hissettiğinde hayallere sığınır. Ayrıca kişi sıkıntı veren sorumluluklarından kaçmak, işlerini yapmamak için de hayallere dalabilir. Kişi aşırı bir şekilde hayal kurarak zamanını geçirmeye başladığında birtakım sorunlar ortaya çıkar. Hayal kurarak zaman geçirmek istediği için gün içerisinde yapacağı işleri erteler, hayatını askıya alır. Hayallerde yaşarken kaygı ve sıkıntı yaşamasa da gerçek hayata döndüğünde yoğun kaygı ve sıkıntı hisseder, bu duygularla etkili şekilde baş edemez. Kişi zorlayıcı olaylarla ve duygularla karşılaştığında kendisi için yarattığı evrene döner ve kısa bir süre için yeniden hayatından kaçar. Böylelikle sosyal ilişkiler, iş, okul gibi alanlarda sorun yaşamaya başlar.
Hayal kurmak ve bilişsel davranışçı terapi
Hayal kurmak sorun haline geldiğinde Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ile hangi olayların ya da durumların kişinin hayal kurmasına yol açtığı, hayal kurmanın kişi özelinde sağladığı fayda (yani hayal kurmanın işlevi) ve sorunun kişinin hayatını nasıl etkilediği incelenir. Böylelikle hayal kurmanın kişiye özel kavramsallaştırması yapılır ve ona özel terapi planı oluşturulur.
BDT yöntemleri çalışma sonucunda sonucunda kişinin hayal kurma sıklığı ve yoğunluğu azalır, günlük hayatındaki sorumluluklarını yerine getirebilmesi için alan açılır, kaygıya ve sıkıntıya toleransı artar. Böylece kişi günlük hayatına uyum sağlar, sorunlarla etkili bir şekilde baş eder.
