Sena

Teknolojik gelişmelerle birlikte cep telefonları hayatımızın önemli bir parçası haline geldi. Özellikle akıllı telefonlar, günlük hayatta birçok aktiviteyi daha hızlı ve kolay yapmamıza olanak sağlıyor. Cep telefonlarımızla sosyal medya platformlarını kullanıyoruz, müzik dinliyoruz, internet bankacılığından ödemeler yapıyoruz, yakınlarımızla haberleşiyoruz. Akıllı telefonlar sayesinde insanlarla ve dünyayla daha fazla etkileşime giriyoruz. Cep telefonlarının sağladığı katkı ve kolaylıkların yanında, akıllı telefon kullanım özelliklerine bağlı olarak ruh sağlığı alanında son yıllarda yeni bir sorun tanımlandı: NOMOFOBİ.
<h2 style="text-align:left;">Nomofobi nedir?</h2>
İngilizce ‘‘no mobile phone phobia’’ kelimelerinin kısa okunuşu ile literatüre giren nomofobi (nomophobia), 2008 yılında İngiltere’de yapılan bir çalışma ile ortaya atıldı.1 Genel bir tanımlama ile nomofobi, kişinin cep telefonundan ayrılmaktan ve telefonu kaybetme, telefonun şarjının bitmesi gibi kimi durumlarda telefonla bağlantısının kopmasından kaygılanması şeklinde tanımlanır.2,3 Nomofobisi olan kişiler bazı ortak durumlarda kaygı ve korku duyarlar, bedenlerinde çarpıntı, terleme, titreme gibi rahatsız edici çeşitli fiziksel belirtiler hissederler. Bu kişiler:1,4
<ul>
<li style="text-align:left;">Telefondan uzak kaldığında veya telefonunu kullanamayacağını düşündüğünde kaygı, korku veya panik deneyimler.</li>
<li style="text-align:left;">Telefonu bir yere bırakmak zorunda kaldığında zihinlerinde o an kaçırdığı bildirimlere, mesajlara, aramalara yönelik düşünceler döner durur.</li>
<li style="text-align:left;">Telefonunu kaybetmeye yönelik yoğun kaygı duyar.</li>
<li style="text-align:left;">Telefonda gelen bildirimleri sürekli kontrol eder, kontrol edemediğinde aşırı kaygı hisseder.</li>
</ul>
<h2 style="text-align:left;">Nomofobim olduğunu nasıl anlarım?</h2>
Uzun süre telefonumuzla ilgilenemediğimizde veya telefonumuza bildirim geldiğinde elbette cep telefonlarımızı kontrol etmek isteriz; ancak, nomofobi sorunu yaşayan kişi telefonunu sürekli kontrol etme ihtiyacındadır.3,4 Bu sebeple telefonu kontrol edemeyeceği durumların içinde olmaktan ve çeşitli aktiviteleri yapmaktan kaçınır. Bu kaçınma davranışlarına şu örnekler verilebilir:4
<ul>
<li style="text-align:left;">Telefonu sessizde kullanmamak,</li>
<li style="text-align:left;">Telefonu uzak bir yerde şarja takmamak,</li>
<li style="text-align:left;">Cep telefon kullanımının yasak veya kısıtlı olduğu ulaşım araçlarını kullanmamak (uçağa binmek gibi),</li>
<li style="text-align:left;">Uzun sürecek toplantılara katılmamak,</li>
<li style="text-align:left;">Telefonu şarj etmenin mümkün olmadığı yerlere gitmemek (piknik alanları gibi),</li>
<li style="text-align:left;">Telefonun çekmediği, şebekenin sağlanamadığı yerlerde bulunmamak</li>
</ul>
Bunların yanı sıra , kişi telefonunu kontrol etmesinin aksamaması için çeşitli önlemler alır. Örneğin şarj aleti veya seyyar şarjlarını sürekli yanında taşır, şarj aletinin veya telefonun bozulma ihtimaline karşı bu cihazların yedeklerini de hazırda tutar.1,3 Tüm bu kaçınma davranışları ve önlemler kişinin normal yaşam rutinini sekteye uğratır.
<h2 style="text-align:left;">Nomofobi nasıl sürer?</h2>
Peki, kişi telefonunu neden sürekli kontrol eder? Telefonu ile bağlantısının kesilmesi kişi için yalnız ve izole olmak anlamına gelir.5 Bu sebeple şarjın bitmesi, gelen bildirimleri kaçırma, gelen aramaları cevaplayamama gibi durumlarla karşı karşıya kalmak istemez. Başka insanların kendisine ulaşamamasının veya kendisi bir başkasına ulaşmak istediğinde ulaşamamasının riskler taşıdığına olduğuna inanır. Bu risklerin içerdiği tehdidi zihninde büyütür. Kaçınma ve kontrol davranışlarıyla bu riskleri azalttığını düşünerek kaygısını kısa süreli azaltır. Öte yandan, sürekli kontrol sebebiyle kişi, riskli olduğuna inandığı durumların gerçekte ne kadar tehdit içerdiğini değerlendiremez. Bu sebeple o durumların tehlikeli olduğunu düşünmeye ve kaygılanmaya devam eder. Kaygı, sürekli telefon kontrollerini; sürekli telefon kontrolleri ise kaygıyı besler ve bir kısır döngü oluşur. Sonuç olarak kişi, cep telefonunu sürekli kontrol ederek telefonu ile bağlantısının kesilmesine yönelik kaygısını kısa bir süre için dindirse de uzun vadede kaygı yoğun bir şekilde devam eder.6
<h2 style="text-align:left;">Ne yapılabilir?</h2>
Bilişsel Davranışçı Terapi veya kısa adıyla BDT, fobilerin tedavisinde etkili olduğu çok sayıda araştırmada gösterilmiş ve bu sorunların tedavisinde ilk sırada önerilen psikoterapi yaklaşımıdır. Fobi türleri, tedaviye kolay cevap veren, tedavi başarısı ve iyileşme oranı yüksek sorunlardır.7 Yetkin bir terapist eşliğinde sürdürülen BDT seanslarıyla kişi, telefonundan uzak kalmaya yönelik kaygısını doğru yönetmeyi öğrenir ve kontrol davranışlarını olması gereken düzeylere çeker. Böylece, günlük hayatın gerektirdiği aktivite ve sorumluluklarını daha rahat yerine getirir.

Sabah alarmınız kurduğunuz saatte çalıyor. Defalarca erteleseniz de artık kalkma vaktiniz geldi. Bitkin bir halde yataktan kalkıyor, elinize geçirdiğiniz kıyafetleri giyip işe doğru yola çıkıyorsunuz. İş yerinize yaklaştıkça keyifsiz haliniz iyice artıyor, ayaklarınız geri geri gidiyor. O gün sizi bekleyen yığınla işi nasıl yetiştirebilirsiniz ki? Zaman dar, motivasyonunuz yok, dahası başınız çatlıyor… İzin alıp bir yerlere kaçmak, iş yükünüzden biraz olsun uzaklaşmak ne güzel olurdu değil mi?
<h2 style="text-align:left;">Tükenmişlik nedir?</h2>
Tükenmişlik, iş hayatında uzun süredir devam eden bunalmışlık hali ve işe olan ilginin azalması şeklinde tanımlanır. Tükenmişlik kişinin çalıştığı sosyal çevrenin bir sorunudur. Aşırı iş yükü, yeterli iş kontrolünün sağlanmaması, adaletsizlik, ödül eksikliği ve değer çatışmasıyla bağlantılı stres faktörleriyle ilişkilidir.1,2 Tükenmişlik yaşıyorsanız işinize aşırı düzeyde olumsuz yaklaşabilir, ideallerinizi kaybetmiş gibi hissedebilir, işinize yönelik isteksizlik ve motivasyon eksikliği yaşayabilirsiniz. Yöneticilerinize ve iş arkadaşlarınıza karşı duyarsızlaşabilir, kendinizi yetersiz ve başarısız hissedebilirsiniz. Ayrıca fiziksel olarak sürekli yorgun, bitkin hissedebilir ve kaslarınızda güçsüzlük yaşayabilirsiniz.
<h2 style="text-align:left;">Tükenmişliğe ne yol açar?</h2>
Hepimiz iş hayatımızda belli düzeyde stres ve kaygı deneyimleriz. Bu duygular sağlıklı düzeyde olduğunda, iş performansımızı dinamik tutma ve daha iyi performans gösterme adına faydalı olurlar. Ancak bazı durumlar, kişileri iş hayatında yoğun kaygılı ve stresli hale getirebilir.2
<ul>
<li>Mantıksız iş yükü: İş yükü yönetilemeyecek kadar ağırlaştığında en hırslı çalışan dahi çaresiz hissedebilir. Umutsuzluk ve çaresizliğin tükenmişliği beraberinde getirmesi olasıdır.</li>
<li>Kontrol eksikliği: Sorumlu olunan işe yönelik önemli kararları alabilme, alınan kararlardan veya uygulanacak stratejilerden haberdar olma, iş için gereken kaynakları kontrol edebilme ve kullanabilme insanları işine bağlayan önemli etkenlerdendir. Bunların aksinin yaşanması tükenmişlik riskini arttırır.</li>
<li>Ödül eksikliği: Başarılarına yönelik finansal veya sosyal destek görmemek çalışanları tükenmişliğe yönelik savunmasız hale getirebilir. Gereken ödülü ve desteği görmeyen kişiler iş yerinde kendini yetersiz ve değersiz hissedebilir.</li>
<li>Çalışanlar arasındaki ilişki sorunları: İş yerindeki ilişki sorunları beraberinde güvensizliği ve çatışmaları getirir. Sosyal desteğin olmadığı veya yetersiz olduğu işyerlerinde çalışanların tükenmiş hissetme riski fazladır.</li>
<li>Adaletsizlik: İş yerinde haksızlığa uğrayan, diğer çalışanlardan farklı muamele gördüğüne inanan çalışanlar tükenmişlik yaşabilir.</li>
<li>Değerler çatışması: Değerler, kişinin işi ile ilgili para kazanmanın ötesinde varmak istediği hedefleridir; kişiyi finansal sebepler dışında işine bağlayan sebepleridir. Kişisel değerler ile iş yerinin değerleri çatıştığında, çalışanlar yapmak istedikleri iş ile yapmak zorunda oldukları iş arasında sıkışır, zamanla tükenmiş hissedebilirler.</li>
</ul>
Yukarıda verilen risk faktörlerinin yanında insanların tükenmişliğe yol açan bazı özellikleri de vardır. Örneğin, mükemmeliyetçi kişiler aşırı çalışma, aşırı planlama, yüksek standartta hedefler koyma ve bu hedefleri esnetme konusunda aşırı katı olma eğilimindedir.3 Bu eğilimleri sebebiyle mükemmeliyetçi kişi, zamanla iş hayatında tükenmiş hissedebilir.
<h2 style="text-align:left;">Tükenmişliğe doğru giden süreç</h2>
Yukarıda sıralanmış tüm zorlu koşullar, kişinin işinden tatmin olmasını zorlaştırır. Özellikle aşırı iş yükü ve zaman baskısıyla kişi işleri yetiştirememeye yönelik sürekli stres ve kaygı yaşar. Beklentileri karşılayabilme ve işi yetiştirme kaygısını kontrol edebilmek için yoğun bir şekilde çalışır. Ancak, bu yoğun iş temposuna rağmen hedeflerine ulaşamadığında veya yeteri kadar ulaşamadığında zamanla işe yönelik motivasyonu ve ilgisi düşer. Ayrıca kişinin diğer ihtiyaçları giderek arka planda kalır; sosyal ilişkileri, beslenme düzeni ve yeterli uyku gibi önemli ihtiyaçlarını karşılaması zorlaşır. Elbette bu beraberinde sağlıksız hayat koşullarını getirir ve kişinin işinde bir takım beklenmedik hatalar yapmasına sebep olur.4 Sonuçta kişi ne yaparsa yapsın talepleri karşılayamayacağını, tatmin olamayacağını düşünür ve işine yönelik büyük bir isteksizlik yaşamaya başlar.
<h2 style="text-align:left;">Tükenmiş hissetmeniz depresyonda olduğunuz anlamına gelmez</h2>
Genellikle tükenmişlik ile depresyon birbiri ile karıştırılır. Kişi tükenmişlik hissettiğinde tıpkı depresyonda görüldüğü gibi huzursuzluk, isteksizlik, motivasyon kaybı ve zevk alamama yaşabilir. Ancak, tükenmişlikte sorunlar belli alana yöneliktir; sorunların çoğu işle ilgilidir. Depresyondaki kişi sadece işine yönelik değil, yaşamın tüm alanlarına yönelik isteksizlik, hoşnutsuzluk, huzursuzluk ve motivasyon kaybı yaşar. Tükenmişlik hisseden kişi hayatının iş dışındaki alanlarında genellikle sorun yaşamazken; depresyondaki kişi aile, iş, okul, sosyal yaşantılarının tümünde sıkıntı yaşar.5,6
<h2 style="text-align:left;">Tükenmişlik nasıl engellenebilir?</h2>
Pek çok kişi izin almanın, kısa bir tatile çıkmanın, işten bir süre için uzaklaşmanın tükenmişliği tersine çevirmek için yeterli olduğunu düşünebilir. Ancak bunlar, tükenmişlik için geçici çözümlerdir. Kişi tekrar işe dönmek durumunda kaldığında aynı sıkıntı devam eder. Dolayısıyla tükenmişliği engellemek için kalıcı işlevsel davranışlar kazanmak ve yeni bakış açıları geliştirmek daha faydalı olacaktır:7,8
<ul>
<li>Sınırları belirleyin: Herkes hedeflerine ulaşmak ister. Belirlediğimiz hedefler doğrultusunda çalışmak değerli bir çabadır. Ancak bu çalışmanın bir sınırı olmadığında hayatımızın diğer alanlarından kısıtlanmaya başlarız.</li>
<li>Gün içinde kısa molalar verin: Gün içinde ofisinizden, çalışma masanızdan, laptop veya işinizle ilgili herhangi bir cihazdan uzaklaşabileceğiniz kısa aralıklar belirleyin.</li>
<li>Sevdiklerinize zaman ayırın: Sosyal ilişkilerin kısıtlı olması tükenmişliği arttırabilir. Ailenize, partnerinize, arkadaşlarınıza, evcil hayvanlarınıza zaman ayırın.</li>
<li>Başkalarına görev verin/öğretin: İşin tüm yükünü üstünüze almak sizin için zorlayıcı olabilir. Bunun yerine işi bağlantılı diğer kişilere öğretip sorumluluğu bölmek iş yükünüzü hafifletir.</li>
<li>Düzenli uyuyun, beslenin ve egzersiz yapın: Egzersiz stresi hafifletmeye yardımcı olur. Düzenli egzersiz beraberinde enerji ve üretkenlik de getirir. Dahası, düzenli egzersiz iyi bir gece uykusu uyumanıza da yardımcı olacaktır.</li>
<li>Stres ve kaygıyı yönetmeyi öğrenin: Belli düzeyde stres ve kaygının iş hayatı için yararlı olduğundan bahsettik. Ancak ideal düzeyi aşan stres ve kaygı sorun haline gelir. Bilişsel Davranışçı Terapi, yoğun stres ve kaygıyla başa çıkmayı öğrenmeye yönelik etkisi bilimsel araştırmalarca kanıtlanmış bir terapi ekolüdür.9,10,11,12 Yetkin bir terapist eşliğinde yürütülen BDT seanslarıyla iş hayatınızın yarattığı yoğun stres ve kaygıyı yönetmeyi öğrenebilir, tükenmişlik hissinize çare bulabilirsiniz.</li>
</ul>

İlişkilerde mükemmeli yakalamak, hiç sorun yaşamadan ilişkiyi sürdürmek pek mümkün değildir. Herkesin kendine ait özellikleri, idealleri, bakış açıları ve tercihleri vardır. Çeşitli farklılıklar sebebiyle zaman zaman sorunlar yaşanabilir. Ancak yaşanan sorunlar çözüme kavuşturulamadığında ve soruna yol açan davranışlar devam ettiğinde, sağlıklı bir ilişkiden söz etmek mümkün olmayabilir. 
Toksik ilişki nedir? 
Toksik ilişkinin ne olduğuna geçmeden önce “toksik” kavramının ne olduğuna bakalım. Toksik kelimesi “zehirli ve zarar verici” anlamına gelir. Kişi eşi veya sevgilisi tarafından (yazının devamında eş veya sevgili “partner” şeklinde ifade ediliyor olacak) duygusal, psikolojik veya fiziksel olarak zarar gördüğünde ilişkileri toksik bir hal alır.1 Sağlıklı bir ilişki içindeyseniz partnerinizle birbirinize saygı duyar, birbirinizi duygusal olarak besler ve desteklersiniz. Öte yandan, eğer toksik bir ilişki içindeyseniz bu durumların tam tersi söz konusudur. Partneriniz size saygı duymaz, baskınlık kurmaya ve her yaptığınızı kontrol etmeye çalışır, önemsiz görünen konularda dahi çatışma çıkarır. Toksik bir ilişkide kendinizi mutsuz ve her an bir sorun yaşanmasına yönelik tehdit altında hissedersiniz.2,3 
Toksik bir ilişkide olduğumu nasıl anlarım? 
Çoğu toksik ilişki dışarıdan sorunsuz görünebilir ancak ilişki içinde durum çok farklıdır. İlişki içerisinde fiziksel veya psikolojik istismar varsa kesinlikle bir toksik ilişki mevcuttur. Bunun yanı sıra var olan bazı durumlar size ilişkinizin toksik bir hal aldığını gösterebilir:4
<ul>
<li style="text-align:left;">Sürekli eleştiri: Partnerinizin yaptığı sağlıklı eleştiriler, sizi daha iyisini yapmaya yönelik motive edebilir. Ancak sürekli eleştiriliyor olmanız tercihlerinize, zevklerinize, isteklerinize ve bireysel farklılıklarınıza yönelik bir saldırı haline gelebilir. </li>
<li style="text-align:left;">Sürekli savunmada olma: Bir haksızlığa uğradığımızda hepimiz kendimizi savunmak isteriz. Ancak burada bahsedilen savunma, partnerinizin kendi hatasına rağmen bahaneler üretmesi ve dahası sorunu bir şekilde size yüklemeye çalışmasıdır. Gelin bunu bir örnek üzerinden görelim:</li>
</ul>
Bugün doğum gününüz ve partneriniz bunu tamamen unutmuş gibi görünüyor. Bunu ona hatırlatıyorsunuz. Cevabı “Ne kadar meşgul olduğumu görmüyor musun? Bütün gün çalıştım. Sen anlayışsızsın, sadece kendini düşünüyorsun” şeklinde oluyor. Bu cevabı duymak hoş olmazdı değil mi?
<ul>
<li style="text-align:left;">Küçümseme, hakaret ve aşağılama: Partnerinizin fiziki özelliklerinizi, fikirlerinizi, duygularınızı, zevklerinizi küçümsemesi; size hakaret etmesi, takma isim takması, alay etmesi toksik bir ilişkinin göstergesi olabilir. </li>
<li style="text-align:left;">İletişime kapalı olma: İletişim ilişkilerin temelini oluşturur. Partneriniz sizinle iletişimini kısıtladığında, aranıza fiziksel veya duygusal mesafe koyduğunda veya umursamaz davrandığında sağlıklı bir ilişkiden bahsetmek mümkün olmaz. </li>
</ul>
İlişkide toksik durumları sürdüren davranışlar 
Toksik bir ilişkide olmak kişiye hayatının birçok alanında sorun yaratır ve bu oldukça zorlayıcı bir durumdur. Öte yandan kişi emek verdiği, hatıralar biriktirdiği ilişkisini korumak isteyebilir. Bu sebeple partnerinin hoş karşılamayacağı durumlardan kaçınmaya başlar. Örneğin, partneriyle sorun yaşamamak için sosyal çevresini kısıtlayabilir, partnerinin alay edeceğini düşündüğü fikirlerini söylemek yerine konuşmamayı seçebilir, kıyafet seçimini partnerinin belirlediği standartlara göre yapabilir, partnerinin hoş karşılamadığı mekanlara gitmek yerine başka yerlere gitmeyi tercih edebilir. Özetle kişi partnerinin belirlediği kural veya standartların dışındaki durumlardan kaçınmaya başlayabilir.Toksik partner de birtakım durumlardan kaçınabilir;5 örneğin sorunları konuşmak yerine geçiştirebilir, sorunları çözmeye yönelik sorumluluk almaktan kaçınabilir hatta sorunu karşı tarafa yükleyebilir.
Peki bu tür kaçınmalar sonucunda ne olur? Her ne kadar çeşitli durumlardan kaçınarak ilişkide sorun yaşamanın önüne geçilse de bu sadece kısa süreli bir çözümdür. Çünkü bu kaçınmalar sebebiyle toksik partner sorun davranışlarına yönelik farkındalık kazanamaz ve sağlıklı davranışları öğrenemez. Mağdur olan partner ise kaçındığı için ilişkisindeki sorunlara yönelik sağlıklı başa çıkma becerileri geliştiremez ve hayatı giderek daha da kısıtlanır. Dolayısıyla kaçınma davranışları ilişkideki toksik durum ve davranışları devam ettirir. 
Kaçınmak yerine; 
Toksik bir ilişkide partnerinizin davranışlarını değiştirmek her zaman mümkün olmayabilir. Ama bu çaresiz olduğunuz anlamına gelmez, çünkü siz kendiniz için elbette bir şeyler yapabilirsiniz. İlişkiyi sürdürebilmek adına birtakım durumlardan kaçınmanın işlevsel olmadığından bahsettik. Bunun yerine partnerinizle aranıza sağlıklı sınırlar koymanız ve onunla iletişiminizi kendi duygusal ihtiyaçlarınızı gözeterek gerçekleştirmeniz daha sağlıklı olacaktır.6 İlişkinizde sınır koymakta zorlanıyor ve psikolojik sağlığınızın zarar gördüğünü düşünüyorsanız destek alabilir, gerek ilişkinizde gerekse hayatınızın diğer alanlarında iyilik hali sağlayabilirsiniz. &nbsp;

Günümüzde gencinden yaşlısına birçok kişi sosyal medya platformlarından en az birini aktif bir şekilde kullanıyor. Instagram, Facebook, Twitter, Tiktok, Snapchat, Linkedln gibi farklı amaçlara hizmet eden birçok platforma erişim sağlıyoruz. Instagram’da fotoğraf paylaşıyoruz, Twitter’da gündemi takip ediyoruz, Linkedln’de profesyonel bağlantılar kurarak kariyer fırsatları elde etmeye çalışıyoruz. We are Social 2021 Türkiye Raporuna göre ülkemizde insanlar her gün ortalama 2 saat 29 dakikasını sosyal medya üzerinde geçirirken,1 2022 yılı için yayınlanan rapor bu sürenin neredeyse 3 saate çıktığını gösterdi.2 Gün içinde sosyal medyaya ayrılan sürenin giderek artması, ruh sağlığı alanında yeni bir sorunun tanımlanmasına sebep oldu.
&nbsp;
<h2 style="text-align:left;">FoMO nedir? </h2>
İngilizce “Fear of Missing Out” kelimelerinin baş harflerinin kısaltması olan FoMO dilimize “gelişmeleri kaçırma korkusu” şeklinde çevrilmiştir. FoMO başkalarının yaptıklarıyla sürekli bağlantıda kalma isteğiyle ilişkilendirilir.3 Kişi FoMO deneyimliyorsa, kendisinin bulunmadığı ortamlarda, başkalarının neler yaptığını, neler deneyimlediğini kaçırmaya yönelik kaygı ve korku duyar.4 
<h2 style="text-align:left;">FoMO sorunu nasıl anlaşılır? </h2>
Hepimiz gün içinde belli bir süre sosyal medyada vakit geçirir ve gelişmeleri kontrol ederiz. Ancak FoMO yaşayan kişiler için durum biraz daha farklıdır. Bu kişiler başkalarının hayatındaki gelişmeleri, planları, aktiviteleri kaçırmaya yönelik duydukları kaygı sebebiyle:5
<ul>
<li style="text-align:left;">Sürekli sosyal medya hesaplarını kontrol ederler.</li>
<li style="text-align:left;">Sosyal medyaya erişim sağladıkları cihazlarından uzak kalamazlar (telefon, tablet gibi).</li>
<li style="text-align:left;">Başkalarını takip etmelerinin yanında, kendilerine yönelik en ufak gelişmeyi de sosyal medyada paylaşma ihtiyacı duyarlar.</li>
<li style="text-align:left;">Gelişmelerden uzak kalmamak adına hasta dahi olsalar yapılan planlara uyum sağlamaya çalışırlar.</li>
<li style="text-align:left;">Gelişmeleri kaçırmamak için hoşnut olmayacakları aktivitelere katılırlar. </li>
</ul>
<h2 style="text-align:left;">Sosyal medya kullanımı FoMO sorununu nasıl sürdürür? </h2>
Sosyal medya, başkalarının hayatındaki gelişmeleri takip edebildiğimiz, günlük aktivitelerine tanık olabildiğimiz platformları içerir. Dolayısıyla sosyal medya kullanımı gelişmeleri kaçırmaktan yoğun kaygı duyan kişiler için önemli bir ihtiyaçtır.6 FoMO sorunu yaşayan kişiler, gelişmeleri kaçırdıkları veya herhangi bir planın dışında kaldıkları takdirde kendilerini sosyal olarak izole, dışlanmış ve geride kalmış hissederler.6,7 Bu sebeple gün içinde hatırı sayılır zamanlarını sosyal medya hesaplarını kontrol ederek geçirirler.8 Sosyal medya hesaplarını sıklıkla kontrol etmeleri gelişmeleri kaçırma riskini azaltır; dolayısıyla bu riske dair kaygıları da diner. Öte yandan, her ne sıklıkta kontrol edilirse edilsin, sosyal medya platformları oldukça dinamiktir. Sürekli farklı gönderiler, yeni haberler paylaşılır. Kişi sosyal medyasını kontrol ederek gelişmeleri yakalasa da; yeni gelişmeleri ve yeni paylaşımları kaçırma ihtimali kişide tekrar kaygı yaratır. Sürekli sosyal medya kontrolü yapmak, kişinin kontrol etmeden gelişmeleri kaçırmaya yönelik kaygısı ile başa çıkmayı öğrenmesini engeller. Dolayısıyla sürekli kontroller kısa bir süre için kaygıyı azaltsa da, kişi bu kaygıyla başa çıkmayı öğrenemediği için kaygısı devam eder ve tekrar tekrar sosyal medya hesaplarını kontrol eder. 
<h2 style="text-align:left;">FoMO sorunu yaşıyorsanız; </h2>
Sürekli sosyal medya hesaplarınızı kontrol etmenizin işlevsel olmadığını bir önceki başlıkta görmüş olmalısınız. Bunun yerine sosyal medya kullanımınıza sağlıklı sınırlar koymayı, kontrollere harcanan zamanı başka aktiviteler ile değerlendirebilmeyi ve burada ortaya çıkan kaygıyla baş etmeyi öğrenmeniz daha etkili olacaktır. Gelişmeleri kaçırmaya yönelik kaygınızı yönetmeyi tek başınıza öğrenmeniz her zaman kolay olmayabilir. Dolayısıyla böyle zamanlarda destek almayı düşünebilirsiniz. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), kaygı sorunlarına yönelik iyilik hali sağlamada etkililiği kanıtlanmış bir terapi sistemidir.9,10,11 Yetkin bir terapist eşliğinde sürdürülen BDT seanslarıyla gelişmelerden uzak kalmaya yönelik kaygınızı yönetmeyi öğrenir ve sosyal medya kontrollerinizi ideal düzeye çekebilirsiniz. Ayrıca, sosyal medyaya ayırdığınız zaman azaldıkça gün içinde farklı aktivitelere ve sorumluluklara daha fazla zaman ayırmaya başlayabilirsiniz. &nbsp;

Ölüm, bir gün ölecek olmak, yakınlarımızın öleceği düşünmesi zor ve acı verici bir gerçektir. Birçoğumuz ölümden kaygı duyarız ancak bu gerçeğin gölgesinde kalmadan yaşamımızı sürdürürüz. Ancak bazı kişilerin ölüme yönelik kaygısı hayatını zorlaştıracak düzeyde olabilir. 
<h2 style="text-align:left;">Ölüm kaygısı </h2>
Literatürde tanatofobi (thanatophobia) olarak da geçen ölüm kaygısı; kişinin kendi ölümünden, acılı ve zorlu bir şekilde ölmekten sıkıntı ve kaygı duymasıdır.1 Kaygı normal bir duygu olduğu gibi, ölümle ilgili kaygılanmak da oldukça normaldir. Ancak ölüme yönelik kaygı yoğun bir hal aldığında ve kişinin yaşamının farklı alanlarında sıkıntı yaratmaya başladığında bir sorun haline dönüşür. Ölüme yönelik kaygısı soruna dönüşen kişiler özellikle:2,3,4 
<ul>
<li style="text-align:left;">Yoğun tedavi gerektiren bir hastalığa yakalanmak,</li>
<li style="text-align:left;">Tedavi gerektirecek bir hastalığın geç farkına varmak,</li>
<li style="text-align:left;">Tıbbi yardıma ulaşmanın zaman alacağı ortamlarda bulunmak (örneğin şehirden uzak bir yazlık evinde olmak),</li>
<li style="text-align:left;">Güvende hissedilmeyen bir ortamda bulunmak (daha önce gidilmemiş bir şehirde tek başına olmak), </li>
<li style="text-align:left;">Ölümü hatırlatan ortamlarda bulunmak (örneğin hasta ziyaretine gitmek, cenaze törenine katılmak vb.)</li>
</ul>
gibi çeşitli ortak durumlardan kaygı duyarlar. Aynı zamanda zihinlerinde devamlı olarak ölüme, zorlu ölüm sürecine, acı çekerek ölmeye yönelik düşünceler döner durur.4 
<h2 style="text-align:left;">Ölüm kaygısına yönelik kaçınmalar </h2>
Ölüme yönelik kaygısı sorun halini aldığında hissettiği kaygı kendisine sıkıntı verdiği için kişi ölümle ilişkili gördüğü ve tehdit olarak algıladığı “riskli” durumlardan kaçınır.4 Örneğin; hastalanarak ölmemek için sıkça doktora başvurabilir, güvende hissetmediği yerlere gitmeyebilir, hasta olan yakınlarını ziyaret etmemeyi tercih edebilir. Çeşitli durumlardan kaçındıkça kişi ölümle ilişkilendirdiği riskleri engellediğini düşünür ve ölüme yönelik kaygısı bir süre için azalır. Öte yandan bu kaçınmalar, kişinin risk olarak gördüğü durumların gerçekten ölümle sonuçlanıp sonuçlanmayacağına yönelik gerçekçi risk değerlendirmesi yapmasının önüne geçer. Dolayısıyla kişi kaçındığı durumlardan kaygı duymaya, onları risk olarak görmeye ve bu durumları ölümle ilişkilendirmeye devam eder. Ayrıca riskli gördüğü durumlardan kaçındıkça ölüm kaygısıyla başa çıkabilme becerileri kazanamaz.5 Dolayısıyla kaçındıkça kişi bir süre için ölüm kaygısını azaltsa da, uzun süreli olarak kaygısını devam ettirir. 
<h2 style="text-align:left;">Ne yapabilirsiniz? </h2>
Ölüme yönelik kaygınız yoğun bir hal aldıysa ve hayatınızın aile, iş, okul, sosyal gibi farklı alanlarında zorlanmaya başladıysanız yetkin bir uzmandan destek alabilirsiniz. Bilişsel Davranışçı Terapi ya da kısa adıyla BDT’nin kaygı sorunlarına yönelik tedavi etkisinin yüksek olduğu bilimsel araştırmalarca gösterilmiştir.6,7,8,9 Ölüm kaygısına yönelik yapılan çalışmalar, benzer şekilde, BDT’nin ve özellikle davranışçı terapi yöntemlerinden üstüne gitme yönteminin iyilik hali sağlamada etkili olduğunu ortaya koymuştur.4,10,11 &nbsp;

Sosyal medya platformları zaman ve mesafeler fark etmeksizin insanlara başkalarıyla iletişim kurma olanağı sağlıyor. Bazı kişiler bu platformları farklı kültürden insanlar tanımak, onlarla bilgi ve deneyimlerini paylaşmak veya romantik ilişkiler kurmak için kullanırken bazıları tamamen farklı ve tehlikeli amaçlar için kullanıyor. İşte bu tehlikelerden biri de “catfishing”. Dilimizde henüz bir karşılık bulmasa da catfishing, ülkemizde birçok kişinin zaman zaman maruz kaldığı, dikkate alınması gereken bir tehlikedir. 
<h2 style="text-align:left;">Catfishing nedir? </h2>
Catfishing kavramı sosyal medyada, özellikle flört ve arkadaş edinme amaçlı kullanılan platformalarda (Facebook, İnstagram, Tinder, Bumble gibi), kendini olduğundan başka biri gibi tanıtan kişiler için kullanılır.1 Kendini farklı tanıtmak dendiğinde aklınıza boyu biraz daha uzun söyleme, kiloyu biraz daha az ya da fazla söyleme gibi ufak detaylar gelmesin. Catfishing’de kişi kimliğini bütünüyle değiştirir ve bunun için sahte isimler, sahte fotoğraflar, sahte meslek veya eğitim bilgileri kullanır. Dolayısıyla catfishing en temelde tehlikeli bir “aldatma” türüdür.2,3 
<h2>İnsan neden kendini olduğundan farklı tanıtır? </h2>
İnsanın kendini olduğundan tamamen farklı tanıtmasının farklı sebepleri olabilir.2,4 
<ul>
<li>Maddi kazanç: Catfishing’in belki de en önemli amacı karşıdaki kişiden maddi kazanç elde etmektir. Kişi kendisini olduğundan farklı tanıttığı kişiden çeşitli bahanelerle (tedavi masrafı, işte çıkarılma, acil ödenmesi gereken bir fatura gibi) yüklü miktarlarda para alır. Bu dolandırıcılıkta karşıdaki kişinin duygularına, beklentilerine yönelik ciddi bir istismar söz konusu olur. </li>
<li>Kendinden kaçış: Kişi kendi bedeninden memnun olmadığında idealize ettiği başka bir bedene sanal ortamlarda bürünerek memnun olmadığı kendinden bütün olarak kaçınır. Catfishing’de tercih edilen fotoğraflar, genele bakıldığında düzgün, çekici vücut ve yüz hatlarını içeren fotoğraflardır. </li>
<li>Cinsel tatmin: Gerçek hayatta istediği cinsel hazza ulaşamayan, cinsel ilişki kurmakta güçlük çeken kişiler bunu sanal ortama taşıyabilirler. Sanal ortamlarda siber seks ile cinsel tatmine ulaşırlar. Burada yine önemli nokta, kişinin kendi kimliğinde değil tamamen farklı bir kimlikte olarak bunu yapmasıdır.</li>
<li>Yalnızlık: Gerçek hayatta anlamlı ilişkiler kuramayan ve bu sebeple yalnız hisseden kişiler, insanları kendilerine çekmek için farklı, daha “seçilebilir” profiller kullanabilirler. Böylece sanal dünyada da olsa yalnızlık hissinden kurtulmaya çalışırlar. </li>
</ul>
&nbsp;
Özetle catfishing’de kişinin kendini olduğundan farklı tanıtmasının sebebi, farklı yönlerden karşısındaki insandan fayda sağlamak istemesidir. Nedeni her ne olursa olsun, maruz kalan kişi için catfishing maddi manevi yıkıcı sonuçlara yol açar. 
<h2>Catfishing’i nasıl anlarsınız? </h2>
Sosyal medya ve özellikle flört uygulamalarını kullanırken bir aldatmaca içinde olduğunuzu gösteren işaretlere dikkat etmeniz gerekir.4 Görüştüğünüz kişi eğer: 
<ul>
<li>Buluşmayı veya görüntülü konuşmayı sürekli reddediyorsa,</li>
<li>Sizin dışınızda başka takipçisi veya takip ettiği kişi yoksa veya azsa,</li>
<li>Profili yeniyse ve paylaşımları son birkaç zamandır varsa,</li>
<li>Sıkça müstehcen konuşmalara girmeye çalışıyor veya buna yönelik fotoğraf yollamanızı talep ediyorsa,</li>
<li>Sosyal medyada kendisi ile ilgili bilgiler çok kısıtlıysa,</li>
<li>Farklı sebeplerle, sürekli şekilde ve az başlayıp giderek artan miktarlarda para göndermenizi talep ediyorsa,</li>
<li>Sizinle ilgili çok özel bilgileri bilmek istiyorsa,</li>
<li>Kısa bir süre içinde ve sadece sanal iletişim kurduğunuz halde sıklıkla sizi çok sevdiği, size çok değer verdiği ve sizin daha öncekilerden farklı olduğunuz yönünde söylemlerde bulunuyorsa </li>
</ul>
bir çeşit aldatmaca içinde olma ihtimalini değerlendirmelisiniz. 
<h2>Ne yapabilirsiniz? </h2>
Bir düşünün; aylardır Instagramdan her gün konuştuğunuz, sabah kalktığınızda onun günaydın mesajıyla güne başladığınız, gün içinde olan biten her şeyi paylaştığınız, hem maddi hem manevi destek olduğunuz, size kendinizi çok özel hissettiren sözler sarf eden kişinin bütünüyle yalan ve aldatmacadan ibaret olduğunu farkına vardınız. Kendinizi nasıl hissederdiniz? Belki şaşkın, çaresiz, üzgün; belki maddi manevi kayıplarınız sebebiyle kaygılı…Önce olanlara inanmakta güçlük çekebilir hatta kandırıldığınızı inkar edebilirsiniz. Bu şekilde ilişkinizi bir süre daha sürdürerek aslında kandırılmadığınıza, karşınızdakinin gerçek olduğuna yönelik birtakım işaretler bulmaya çalışabilirsiniz. Ancak bunu sürdürmeye çalışmak sizi daha büyük bir çıkmaza sürükler. Bu noktada yapmanız gereken ilk şey, maddi manevi daha fazla hasara uğramadan karşınızdaki sahte kişiyle iletişimi tamamen kesmektir. Eğer iletişimi kesmekte ve ilişkiyi bitirmekte güçlük çekiyorsanız, size zarar veren bu ilişki sebebiyle kaygınızı ve diğer duygularınızı yönetmekte güçlük çekiyorsanız ve ilerleyen zamanlarda kuracağınız ilişkilerde daha sağlıklı adımlar atmak istiyorsanız uzman desteğine başvurmanız faydalı olacaktır. &nbsp;

Psikologlar

Sena Sarpdağ TuranKlinik Psikolog